در این نوشتار به بررسی آثار و پیامدهای لقمۀ حرام می‌پردازیم. با سنگ هرات همراه باشید.
مقدمه
حرام‌خواری و لقمه حرام، دارای آثـار و پیـامدهای زیان‌بار فردی، اجتماعی، مادی و معنوی است که شناخت آنها برای هرکس که خواستار کمال و سـعادت خویش و جامعه است، ضرورت دارد. بدون تردید، کسی که به پیامدهای حرام‌خواری، شناخت پیـدا کند، به‌شدت از آن دوری مـی‌گزیند. بـر همین اساس، امام صادق می‌فرماید: «دوری جستن از یک لقمه حرام، از دو هزار رکعت نماز مستحب، در نزد خداوند زیباتر است.»
در این نوشتار برآنیم طیّ چند محور، دیدگاه اسلام را درباره نتایج کسب‌وکار و خوردن لقمه حـرام بررسی کنیم و به واکاوی آسیب‌های مادی و معنوی این موضوع بپردازیم.
اسلام و اهمیت کار و تلاش
در ادامه‌ی نوشتار آثار و پیامدهای لقمۀ حرام، به اهمیت کار و تلاش در اسلام می‌پردازیم. با سنگ هرات همراه باشید.
در مکتب اسلام، کار به عنوان امری مقدس و باارزش شناخته شده است؛ زیرا کار، موجب نشاط، رشد، بالندگی و آسایش زندگی فردی و اجتماعی می‌شود. در سایه کار و تلاش است که جامعه توسعه و ترقی پیدا می‌کند و اصولاً مظاهر تمدن بـشری، نـظیر: ساختمان‌های بلندمرتبه و زیبا، سدهای عظیم، هواپیماهای غول‌پیکر، محصولات باکیفیت کشاورزی، پیشرفت صنعت و اقتصاد، همگی حاصل کار و تلاش انسان‌هاست.
بر این اساس، اسلام به کار و تلاش رنگ عبادی داده و پیروان خـود را بـه آن ترغیب نموده و با بیکاری، تنبلی و تن‌پروری به‌شدت مخالفت کرده، و افراد را از آن برحذر داشته است. رسول خدا فرمود: «مَنْ أَكَلَ مِنْ كَدِّ يَدِهِ كَانَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فِی عِدَادِ الْأَنْبِيَاءِ وَيَأْخُذُ ثَوَابَ الْأَنـْبِيَاء؛ کـسی کـه از دسترنج خود بخورد، روز قیامت در شـمار انـبیا خـواهد بود و پاداش ایشان بهره او خواهد شد.» امام باقv نیز فرموده: «من از کسی که کار و تلاش را رها کرده، سر به سوی آسمان بـلند مـی‌کند و درخـواست روزی می‌کند، بیزارم.»
ـمکتب اسلام به کار و تـلاش اهـمیت وافری داده تا افراد از تنبلی و تن‌پروری مصون بمانند و اشخاص سربار مردم و جامعه نباشند؛ از سوی دیگر اقتصاد جامعه توسعه و رونق پیـدا کـند و از هـمه مهم‌تر، افراد از دسترنج حلال خود استفاده نموده، به حرام‌خواری روی نـیاورند.
دلیل مخالفت اسلام با تکدی‌گری و گدایی، این است که افراد به کار و تلاش بپردازند و اینکه قرض‌الحسنه از کمک بـلاعوض ثـواب بـیشتری دارد، ازاین‌روست که کمک بلاعوض، انسان را دچار تنبلی می‌کند؛ ولی قرض‌الحسنه سبب مـی‌شود آدمـی به کار و تلاش بیشتر روی آورد و به‌اصطلاح، نان از عمل خویش خورد.
کـسب‌وکار حلال
بسیار روشن است که از منظر اسلام هر کسب‌وکاری مطلوب نیست؛ بـلکه آنـچه مـورد نظر اسلام است، کسب حلال می‌باشد که در روایات با تعبیرات گوناگون مورد سفارش قـرار گـرفته اسـت؛ تعبیراتی از قبیل: فریضه، برترین عبادت، جهاد، عامل نورانیت دل و مایه تقویت دین‌داری.
لقمه حرام
آنـچه ذکـر شد، نمونه‌ای از روایات فراوانی است که در مورد کسب حلال و آثار آن از معصومین( بـه مـا رسـیده است؛ در مقابل، کسب و لقمه حرام نیز به‌شدت مورد نکوهش و مذمت قرار گرفته و آثار و پیـامدهای زیـان‌بار مادی و معنوی برای آن بیان شده است. در اینجا به معرفی برخی از این پیامدها و آسـیب‌ها مـی‌پردازیم.
الف. پیـامدهای مادی
در ادامه‌ی نوشتار آثار و پیامدهای لقمۀ حرام، به بررسی پیامدهای مادی کسب لقمه حرام می‌پردازیم. با سنگ هرات همراه باشید.
1. فقر
رسول خدا فرمود: «مَنْ كَسَبَ مَالًا مِنْ غَيْرِ حِلِّهِ أَفْقَرَهُ اللَّهُ؛ کسی کـه مـالی را از غیر حلال به دست آورد، خداند او را فقیر می‌سازد.»
خداوند بـرای هـرکسی روزی حلال مقدّر نموده و فرموده افرادی که بـه سـراغ حـرام می‌روند، روزی حلال را از آنها دریغ می‌نماید و آنها را بـه حـال خویش وا می‌گذارد و در نتیجه، چنین کسانی به فقر و ناداری مبتلا می‌شوند.
2. بی‌برکتی
از جمله آثـار مـادی کسب حرام، بی‌برکتی است؛ یـعنی مـال حرام مـمکن اسـت انـباشته شود، اما هرگز دارای خیر و برکت نـخواهد بـود. امام کاظم به داود صرمی فرمود: «يَا دَاوُدُ إِنَّ الْحَرَامَ لَا يَنْمِی وَإِنْ نَمَى لَا يُبَارَكُ لَهـُ فـِيهِ وَمَا أَنْفَقَهُ لَمْ يُؤْجَرْ عَلَيْهِ وَمـَا خَلَّفَهُ كَانَ زَادَهُ إِلَى النـَّار؛ ایـ داود! مال حرام ترقی و رشد نـدارد و اگـر رشد کند، برکت در آن نخواهد بود و آنچه را انفاق کند، پاداش نخواهد داشت و آنچه را که بـاقی گـذارد، توشه جهنم او خواهد بود.»
3. ویـرانی و نـابودی
از آثـار کسب حرام، ایـن اسـت که اگر جمع و انـباشته هـم بشود، سرانجام به ویرانی و نابودی منجر خواهد شد؛ یعنی مال حرام ماندگار نخواهد بـود. امـام صادق فرمود: «مَنْ كَسَبَ مَالًا مـِنْ غـَيْرِ حِلِّهِ سـَلَّطَ اللَّهـُ عـَلَيْهِ الْبِنَاءَ وَالْمَاءَ وَالطِّينَ؛ کـسی که مالی را از غیر راه حلال به دست آورد، خداوند ساختمان، آب و خاک را بر آن مسلط خواهد کرد.»
کسب حـرام، در حـقیقت، مقابله با قدرت و روزی‌رسانی خداوند اسـت. ازایـن‌رو، مـمکن اسـت خـداوند مهلت بدهد تـا ایـن اموال جمع و انباشته شود، اما سرانجام آن را از بین می‌برد و نابود می‌سازد؛ همان‌گونه‌که قرآن در مورد مصداق بارز کسب حرام، یـعنی ربـا مـی‌فرماید: «يَمـْحَقُ اللَّهـُ الرِّبـا وَيُرْبِی الصَّدَقات؛ خداوند ربا را نابود می‌کند و صدقات را افزایش می‌بخشد.»
ب. پیامدهای معنوی
در ادامه‌ی نوشتار آثار و پیامدهای لقمۀ حرام، به بررسی پیامدهای معنوی کسب لقمه حرام می‌پردازیم. با سنگ هرات همراه باشید.
زیان‌بارتر از آثار مادی کسب و لقمه حرام، آسیب‌های معنوی آن است که در ذیل به ذکر برخی از آنها مـی‌پردازیم.
1. قبول‌نشدن عبادت
یکی از آثار لقمه حرام، عدم قبولی عبادت است. نماز با تمام اهمیت و ارزشی که دارد، از کسی که لقمه حرام می‌خورد، پذیرفته نمی‌شود. پیامبر در بیانی فرمود: «مَنْ أَكَلَ لُقْمَةَ حَرَامٍ لَمـْ تـُقْبَلْ لَهُ صَلَاةٌ أَرْبَعِينَ لَيْلَةً وَلَمْ تُسْتَجَبْ لَهُ دَعْوَةٌ أَرْبَعِينَ صَبَاحاً وَكُلُّ لَحْمٍ يُنْبِتُهُ الْحَرَامُ فَالنَّارُ أَوْلَى بِهِ وَإِنَّ اللُّقْمَةَ الْوَاحِدَةَ تُنْبِتُ اللَّحْمَ؛ هرکس لقمه حرام بخورد، تا چهل شب نماز او پذیرفته نـمی‌شود و تـا چهل روز دعایش مستجاب نمی‌گردد و هر گوشتی که از حرام بروید، به آتش سزاوارتر است. همانا یک لقمه هم موجب رویش گوشت [بر بدن انـسان] مـی‌شود.»
از روایات اسلامی استفاده می‌شود کـه هـیچ عبادتی با خوردن حرام از انسان پذیرفته نمی‌شود. پیامبر فرمود: «إِنَ لِلَّهِ مَلَكاً يُنَادِی عَلَى بَيْتِ الْمَقْدِسِ كُلَّ لَيْلَةٍ مَنْ أَكَلَ حَرَاماً لَمْ يَقْبَلِ اللَّهُ مِنْهُ صَرْفاً وَلَا عـَدْلا؛ خـدا را فرشته‌ای است که هـر شـب بر بیت‌المقدس بانگ می‌زند هرکس حرام بخورد، خداوند هیچ عبادت مستحب و واجبی را از او نمی‌پذیرد.»
طبق برخی روایات، هیچ عملی با مـال حـرام پذیرفته نمی‌شود. امام باقر فرمود: «إِنَ الرَّجُلَ إِذَا أَصَابَ مَالًا مِنْ حَرَامٍ لَمْ يُقْبَلْ مِنْهُ حَجٌّ، وَلَا عُمْرَةٌ، وَلَا صِلَةُ رَحِمٍ، حَتَّى إِنَّهُ يَفْسُدُ فِيهِ الْفَرْجُ؛ چون کسی مال حرامی به دست آورد، نـه حـجّ او قبول مـی‌شود، نه عمره او، نه صله رحم او؛ حتی مال حرام، نکاح را تباه می‌کند.»
به‌طورکلی، عبادت کسی که از حرام پرهـیز نمی‌کند، مانند ساختمانی است که پایه و اساس آن، سست و بی‌بنیان است. پیـامبر فـرموده: «الْعـِبَادَةُ مَعَ أَكْلِ الْحَرَامِ كَالْبِنَاءِ عَلَى الرَّمْلِ وَقِيلَ عَلَى الْمَاءِ؛ عبادتی که همراه با لقمه حرام باشد، مثل سـاختمانی اسـت که بر ریگ باشد و گفته شده است که بر آب باشد.»
2. عـدم اسـتجابت دعـا
در روایات اسلامی لقمه حرام، یکی از موانع استجابت دعـا ذکـر شده است. بنابراین، هرکس می‌خواهد دعایش به اجابت برسد، باید از حرام‌خواری پرهیز نماید. رسول خدا فرمود: «مَنْ أَحَبَ أَنـْ يُسـْتَجَابَ دُعـَاؤُهُ فَلْيُطَيِّبْ مَطْعَمَهُ وَمَكْسَبَهُ؛ هرکس دوست دارد دعایش مستجاب گردد، باید خـوراک و درآمدش را پاکیزه (حلال) کند.»
در حدیث قدسی آمده است که خداوند می‌فرماید: «فَمِنْكَ الدُّعَاءُ وَعَلَیَ الْإِجَابَةُ فَلَا تُحْجَبُ عـَنِّی دَعـْوَةٌ إِلَّا دَعـْوَةُ آكِلِ الْحَرَامِ؛ دعا از شما، اجابت از من. پس، هیچ دعایی از من در پرده قرار نـمی‌گیرد؛ مـگر دعای کسی که حرام‌خوار باشد.»
شخصی به رسول خدا عرض کرد: دوست دارم دعایم مستجاب گردد. حـضرت در پاسـخ فـرمود: «طَهِّرْ مَأْكَلَكَ وَلَا تُدْخِلْ بَطْنَكَ الْحَرَامَ؛ خوراک خود را پاکیزه نما و حرام در شکم خـویش داخـل مـکن.»
امروزه نیز بسیاری از مـردم از عـدم اسـتجابت دعای خود شِکوه دارند و می‌پرسند چرا دعایشان مستجاب نمی‌شود؟ باید دانست، بر اساس روایاتی کـه بـرخی از آنها ذکر شد، از مهم‌ترین عوامل عدم استجابت دعا، لقمه حرام است.
3. قساوت قـلب
بـدترین بـلا برای انسان، سنگ‌دلی و قساوت قلب است. با قساوت قلب، آدمی به هر گناهی مـبتلا مـی‌شود. امام باقر فرمود: «إِنَّ لِلَّهِ عُقُوبَاتٍ فِی الْقُلُوبِ وَالْأَبْدَانِ ضَنْكٌ فِی الْمَعِيشَةِ وَوَهـْنٌ فـِی الْعـِبَادَةِ وَمَا ضُرِبَ عَبْدٌ بِعُقُوبَةٍ أَعْظَمَ مِنْ قَسْوَةِ الْقَلْبِ؛ خداوند عقوبت‌های مختلفی برای دل‌ها و جسم‌های افـراد دارد؛ [مـانند] تنگی در زندگی و سستی در عبادت؛ ولی بنده خدا با هیچ عقوبتی زده نمی‌شود کـه بـزرگ‌تر از سـنگ‌دلی باشد.»
گناه، دشمنی و حرام‌خواری، از جمله اوصاف برجسته یهود است که در آیاتی از قرآن کریم به آنـ تـصریح شـده است؛ از جمله می‌فرماید: «وَتَرى كَثِيراً مِنْهُمْ يُسارِعُونَ فِی الْإِثْمِ وَالْعُدْوانِ وَأَكْلِهِمُ السـُّحْتَ لَبـِئْسَ ما كانُوا يَعْمَلُون؛ و بسیاری از آنان را می‌بینی که در گناه و دشمنی و خوردن مال حرام شتاب می‌کنند؛ چه زشـت اسـت کاری که انجام می‌دادند.»
البته قساوتی که بر اثر حرام‌خواری حاصل مـی‌شود، بـه قوم یهود اختصاص ندارد؛ بلکه هرکس بـه حـرام‌خواری روی آورد، گـرفتار سنگ‌دلی خواهد شد. روز عاشورا امام حسین سـپاه کـوفه را مورد خطاب قرار داد و آنها را موعظه کرد؛ ولی آن گروه سنگ‌دل حاضر نشدند به سخن خـیرخواهانه حـضرت گوش فرادهند؛ زیرا وجودشان از لقـمه حـرام پُر شده بـود؛ چـنان‌که امـام فرمود:
«مُلِئَتْ بُطُونُكُمْ مِنَ الْحَرَامِ وَطُبِعَ عَلَى قُلُوبِكُمْ؛ شکم‌های شما از لقمه حرام پُر شـد و بـر قلب‌های شما مُهر زده شد.»
4. دوری از رحـمت خداوند
انسان تا زمـانی در طـریق سعادت است که مشمول عـنایت و رحـمت خداوند باشد؛ اما لقمه حرام سبب می‌شود آدمی از رحمت و لطف الهی دور گردد و مـورد لعـن فرشتگان قرار گیرد. پیامبر فـرمود:
«إِذَا وَقـَعَتِ اللُّقـْمَةُ مِنْ حَرَامٍ فـِی جـَوْفِ الْعَبْدِ لَعَنَهُ كُلُّ مَلَكٍ فـِی السـَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا دَامَتْ تِلْكَ اللُّقْمَةُ فِی جَوْفِهِ لَا يَنْظُرُ اللَّهُ إِلَيْهِ وَمَنْ أَكَلَ اللُّقْمَةَ مِنَ الْحـَرَامِ فـَقَدْ باءَ بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ فَإِنْ تـَابَ تـَابَ اللَّهُ عـَلَيْهِ فـَإِنْ مـَاتَ فَالنَّارُ أَوْلَى بِه؛ چون لقـمه حرام وارد شکم بنده‌ای شود، فرشته‌های آسمان و زمین او را لعنت می‌کنند و تا زمانی که این لقمه در شـکم اوسـت، خداوند به او نظر [رحمت] نمی‌کند و هـرکس لقـمه حـرامی بـخورد، پس خـود را به خشم خـداوند فـروخته است. در این صورت، اگر توبه کند، خدا توبه‌اش را می‌پذیرد؛ اما اگر بر همین حال بمیرد، بـه آتـش سـزاوارتر است.»
از جمله لقمه‌های حرام، رشوه‌خواری است کـه پیـامبر اکـرم دربـاره آن فـرموده: «لَعـَنَ اللَّهُ الرَّاشِیَ وَالْمُرْتَشِیَ وَالْمَاشِیَ بَيْنَهُمَا؛ لعنت خدا بر رشوه‌دهنده و رشوه‌گیرنده و واسطه بین آن دو باد.» رشوه، موجب تضییع حقوق دیگران و از مصادیق بارز حقّ‌الناس و لقمه حرام است و جامعه‌ای که بـه رشوه، ربا و اختلاس آلوده شود، دچار انحطاط و سقوط خواهد شد.
همچنین، در مورد رباخواری که مصداق دیگری از حرام‌خواری است، در روایـت مـی‌خوانیم: «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ لَعَنَ آكِلَ الرِّبَا وَمُؤْكِلَهُ وَكَاتِبَهُ وَشَاهِدَيْه؛ خدای بلندمرتبه، رباخوار و ربادهنده و سندنویس آن و دو تا شاهدش را لعنت کرده است.»
5. توشه جهنم
بر اساس روایات اسلامی، کسب و لقمه حرام، تـوشه جـهنم برای شخص حرام‌خوار است. پیامبر فرمود: «مَنِ اكْتَسَبَ مَالًا مِنْ غَيْرِ حِلِّهِ كَانَ زاده إِلَى النَّار؛ هرکس مالی را از غیر طریق حلال به دست آورد، همان مـال، تـوشه جهنم او خواهد بود.»
آن حضرت در بـیان دیـگر فرمود که خداوند بلندمرتبه می‌فرماید: «مَنْ لَمْ يُبَالِ مِنْ أَیِّ بَابٍ اكْتَسَبَ الدِّينَارَ وَالدِّرْهَمَ لَمْ أُبَالِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ مِنْ أَیِّ أَبْوَابِ النَّارِ أَدْخَلْتُه؛ کـسی کـه اهمیت ندهد از چه راهـی پول بـه دست می‌آورد، من نیز روز قیامت اهمیت نمی‌دهم که او را از چه راهی به آتش داخل کنم.»
6. محرومیت از شفاعت
کسی که گرفتار حرام‌خواری باشد، از شفاعت پیامبر و اهل‌بیت( محروم خواهد شد؛ یعنی شفیعان روز قـیامت، از حـرام‌خوار شفاعت نمی‌کنند. امیر مؤمنان در سفارش به امام حسن مجتبی می‌فرماید: «وَلَا يَرِدُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ مَنْ أَكَلَ مَالًا حَرَاماً لَا وَاللَّهِ لَا وَاللَّهِ لَا وَاللَّهِ وَلَا يَشْرَبُ مِنْ حَوْضِهِ وَلَا تَنَالُهُ شَفَاعَتُهُ .سوگند به خدا، سوگند به خدا، سوگند به خدا! کسی که مال حـرام بخورد، بر رسول خدا وارد نخواهد شد و از حوض کوثر نصیبی نخواهد داشـت و شـفاعت آن حـضرت شامل حالش نمی‌شود.»
7. محرومیت از بهشت
بهشت، جایگاه افراد پرهیزکار است. از آنجا که حرام‌خواری از مصادیق بارز بی‌تقوایی اسـت، شـخصِ حرام‌خوار از ورود به بهشت محروم می‌شود؛ زیرا بهشت، تنها مأمن پرهیزکاران و پاکان است و شـخص حـرام‌خوار، جـایی در بهشت ندارد.
جابر از رسول خدا روایت کرده است که آن حضرت فرمود: «لَا يَدْخُلُ الْجَنَّةَ مـَنْ نَبَتَ لَحْمُهُ مِنَ السُّحْتِ النَّارُ أَوْلَى بِه؛ کسی که گوشتش از حرام روییده باشد، بـه بهشت راه پیدا نخواهد کـرد و بـه آتش سزاوارتر است.»
آن حضرت در بیان دیگر فرمود: «إِنَ اللَّهَ حَرَّمَ الْجَنَّةَ أَنْ يَدْخُلَهَا جَسَدٌ غُذِّیَ بِحَرَام؛ خداوند ورود به بهشت را برای کسی که از حرام تغذیه می‌کند، حرام کرده است.»
مصادیق کـسب لقمه حرام
در انتهای نوشتار آثار و پیامدهای لقمۀ حرام، به بیان مصادیق کسب لقمه حرام می‌پردازیم. با سنگ هرات همراه باشید.
کسب و لقمه حرام، مصادیق فراوان و گسترده‌ای دارد؛ مانند: سرقت، رشوه، ربا، اختلاس، کم‌فروشی، تقلب و غش در معامله، فروش اجناس قاچاق، خریدوفروش موادّ مخدر، کم‌کاری در محیط کار، خوردن مال یتیم، معاملات حـرام و گـران‌فروشی. امروزه نیز کسب‌های حرام جدیدی ظهور کرده است؛ مثل شرکت‌های بازاریابی هرمی و امثال آنها. برای مصون ماندن از این امور و گرفتارنشدن به حرام‌خواری، بـاید بـا احکام شرعی آشنایی پیدا کنیم تا بتوانیم حق و باطل را تشخیص دهیم و از انحراف مصونیت یابیم.
اصبغ‌بن‌نباته می‌گوید: شنیدم که امیر مؤمنان، علی بر فراز منبر می‌فرمود: «يَا مَعْشَرَ التُّجَّارِ الْفِقْهَ ثـُمَ الْمـَتْجَرَ الْفِقْهَ ثُمَ الْمَتْجَرَ الْفِقْهَ ثُمَ الْمَتْجَرَ وَ اللَّهِ لَلرِّبَا فِي هَذِهِ الْأُمَّةِ أَخْفَى مِنْ دَبِيبِ النَّمْلِ عَلَى الصَّفَا؛1 ای گروه تاجر و کاسب! اوّل فقه، سپس کسب‌وکار؛ اوّل فقه، سپس کسب‌وکار؛ اوّل فقه، سپس کـسب‌وکار. بـه خـدا سوگند! ربا در این امت، پوشـیده‌تر از حـرکت مـورچه بر روی تخته سنگ است.»
بیشتر بدانید:
https://fa.wikishia.net/view/%D8%A2%D8%AF%D9%85_(%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1)
همچنین در سنگ هرات با عنوان “تکامل معنوی روح بعد از مرگ” بخوانید.