اهمیت روزه و ماه رمضان در قرآن

اهمیت روزه و ماه رمضان در قرآن

در این مقاله از سایت سنگ هرات به اهمیت روزه و ماه رمضان در قرآن کریم می پردازیم. با ما همراه باشید. احکام روزه ماه رمضان خلال آیاتی در سوره بقره به اجمال تعیین شده و در چند آیه از سوره های دیگر به اقسام روزه اشاره ای رفته است. آیات دال بر روزۀ ماه رمضان همه در سوره بقره نزدیک به یکدیگر ترتیب یافته است که عبارتنداز:

آيه اول:

«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ» ای افرادی که ایمان آورده اید روزه بر شما نوشته شده (واجب) شده است، همانگونه که بر کسانیکه قبل از شما بودند نوشته شده بود تا پرهیزگار شوید.

توضیح:

1. به نظر مفسران و دانشمندان علوم قرآنی آیاتی که با خطاب “يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا” هستند، در مدینه نازل شده اند و جزو آیات و سوره های مدنی میباشند. فرمان روزه نیز همچون دستور جهاد و پرداخت زکات در سال دوم هجرت صادر شد.
2. در آیه مورد بحث به بیان دیگر از احکام الهی که از مهمترین عبادات محسوب میشود میپردازد و آن روزه است. برای اینکه احساسات مؤمنان را به نفع این حکم تحریک کند و آنها را آماده پذیرش آن قرار دهد در آغاز مؤمنان را با این خطاب مفتخر میسازد “ای کسانی که ایمان آورده اید”. و به تعبیر امام صادق (ع) لذت این خطاب، سختی روزه گرفتن را از بین میبرد. سپس تشریح حکم روزه را اعلام میدارد آنگاه جهت کاستن از سختی آن اظهار میدارد که روزه گرفتن بر اُمت های پیشین هم واجب بود.
3. طبق تحقیق روزه در میان تمام امتهای گذشته به نحوی وجود داشته و حتی بت پرستان نیز برای تقرب به بت های خود گاهی روزه میگرفتند و هم اکنون در میان بت پرستان هندوستانی روزه گرفتن در مواقع خاصی موسوم است. یهود و نصاری و صابئین نیز برای خود نوعی روزه داشته اند در تورات و انجیل کنونی در مواردی روزه داری تحسین شده و از روزه گرفتن موسی و عیسی سخن به میان آمده است.
4. در پایان آیه با یک عبارت کوتاه فلسفه مهم روزه داری را بیان میکند و آن اینکه روزه باعث ایجاد تقوا در انسان میشود. انسان روزه دار با امساک از لذتهای جسمی که به خاطر خدا خود را از آنها محروم میکند نوعی تمرین برای تسلط بر نفس و خواهشهای آن انجام میدهد و چون یک ماه این تمرینها را تکرار کرد، در وجودش ملکه تقوا و خویشتنداری ایجاد میشود او دیگر به آسانی میتواند از ارتکاب گناه و خوردن مال دیگران و تجاوز به حقوق مردم هرچند که به نفع او باشد پرهیز کند و بر نفس خود تسلط یابد و در جهت حفظ خود از معصیت، اراده ای نیرومند داشته باشد.

اهمیت روزه و ماه رمضان در قرآن

آیه دوم:

أياما معْدُودَات فَمَن كَانَ مِنكُم مَرِيضًا أو عَلَى سَفَرٍ فَعِدَهُ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ فَمَن تَطَوَّعَ خَيْرًا فَهُوَ خَيْرٌ لَّهُ وأن تَصُومُوا خَيْرٌ لَكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ. چند روز معدودی را باید روزه بدارید و کسانی که از شما بیمار یا در سفر باشد پس به همان تعداد از روزهای دیگری را بجای آن روزه بگیرد و بر کسانی که قدرت انجام آن را ندارند (همچون بیماران مزمن و پیرمردان و پیرزنان) لازم است کفاره بدهند مسکینی را اطعام کنند و کسی که کار خیر کند بیش از مقدار طعام مسکین بدهد، برای او بهتر است روزه گرفتن برایتان بهتر است اگر بدانید.

اهمیت روزه و ماه رمضان در قرآن

توضیح:

پس از بیان حکم و فلسفه روزه در آیه قبل، برای کاستن از سنگینی روزه چند دستور دیگر را در این زمینه بیان میفرماید:

1. چنان نیست که مجبور باشید، تمام سال یا قسمت مهمی از آن را روزه بگیرید، بلکه چند روز معدودی را باید روزه بدارید.
2. هر کس از شما مریض یا مسافر بود، از این حکم معاف است و روزه بر او نیست و باید بعد از ماه رمضان به تعداد ایامی که روزه نبود، قضا کند. کسانی که توانایی و طاقت روزه گرفتن را ندارند مانند بیماران و سالمندان و زنان باردار و شیرده چنین افرادی روزه خود را بخورند، ولی در مقابل آن فدیه و کفاره بدهند، میزان فدیه ای که باید بدهند سیر کردن یک فقیر به جای یک روز است. اما اگر کسی بخواهد در عوض یک روز عده ای بیش از یک نفر گرسنه را سیر کند بهتر است. البته آیه از اینکه این افراد در صورت توانایی روزه خود را هم قضا بکنند ساکت است، ولی در فقه چنین است که در صورت پیدا کردن قدرت بر روزه، باید روزه خود را قضا کنند.

اهمیت روزه در قرآن

در پایان آیه دوباره یادآوری میشود که روزه گرفتن برای شما بهتر است. و اگر میزان و اندازه این خیر و خوبی دانسته شود؛ هیچ کس آرزو نمی کند که ای کاش من هم سالمند بودم و به جای روزه گرسنه ای را سیر میکردم. آیه سوم: «شهرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَيِّنَاتِ مِنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ الشهرَ فَلْيَصُمْهُ وَمَن كَانَ مَرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فيدة من أيامٍ أُخَرَ يُرِيدُ اللهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَلِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَلِتُكَبِرُوا اللهَ عَلَى مَا هَدَاكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ»

آن چند روز معدود ماه رمضان است ماهی که قرآن برای راهنمایی مردم، همراه با دلائل روشن از هدایت و جداکننده حق از باطل در آن نازل شده است پس هر کس این ماه را دریابد؛ باید روزه بگیرد و آن کس که مریض و یا مسافر باشد؛ روزهای دیگری را به جای آن روزه بگیرد، خداوند راحتی برای شما میخواهد نه زحمت و سختی را، هدف این است که شما تعداد این روزها را تکمیل کنید و خدا را بر اینکه شما را هدایت کرده بزرگ بدارید، شاید شکرگذاری کنید.

توضیح:

پس از بیان حکم و فلسفه روزه و اینکه روزه گرفتن در چند روز معین است اینک آن روزها را تعیین میکند و میفرماید آن روزهای معدود عبارتند از ایام ماه رمضان که دارای امتیاز ویژه ای است. ماه رمضان ماه خداست و دارای فضیلتی است که ماه های دیگر، آن فضیلت را ندارند. زمان و مکان به خودی خود، دارای هیچ فضیلتی نیست، بلکه این حوادث مهم است که به زمان و مکان امتیاز میدهد.

در این آیه خداوند علت فضیلت ماه رمضان را بیان میکند و آن اینکه قرآن کریم در این ماه نازل شده است و ضمناً چند صفت از اوصاف برجسته قرآن را بیان میکند. یکی اینکه قرآن هدایتگر است و انسانها را به راه راست و درست رهنمون میشود، دیگر اینکه نشانه های روشنی از هدایت و فرمان در آن است، یعنی قرآن ضمن اینکه بشر را هدایت میکند به او قدرت تشخیص هم میدهد و انسان بوسیله قرآن میتواند حق را از باطل و راه را از چاه تشخیص بدهد و به حقیقت دست یابد.

در این آیه پس از بیان مطلب فوق؛ یک بار دیگر این حکم را تکرار میکند که اگر کسانی مریض باشند و یا در سفر باشند، در روزهای دیگری روزه بگیرند، این تکرار برای تأکید است. چون با توجه به فوائدی که برای روزه و امتیازاتی که برای ماه رمضان گفته شد ممکن بود کسانی به خاطر درک این فضیلت باز در حال بیماری و سفر هم روزه می گرفتند، لذا یکبار دیگر به آن ها یادآوری میشود که مریض و مسافر باید روزه خود را بخورند و در روزهای دیگری آن را قضا کنند چون خداوند میخواهد کار را بر مردم آسان کند و سخت گیری نباشد.

اهمیت ماه رمضان در قرآن

اهمیت روزه و ماه رمضان در قرآن

در پایان آیه شریفه به سه مطلب اشاره میکند که خداوند احکام روزه را برای شما بیان نمود تا شما چند کار را انجام دهید:

1. نخست اینکه تعداد روزهای روزه داری را تکمیل کنید و اگر به علت بیماری و سفر، روزه خود را خورده،اید به تعداد آن روزها در ایام دیگر روزه بگیرد.
2. دوم خدا را به خاطر این هدایتی که کرد، تکبیر بگویید و بزرگ بدارید و شاید این اشاره به تکبیرهای نماز عید فطر باشد که پس از پایان ماه رمضان خوانده میشود و نیز تکبیرهایی که مستحب است بعد از نمازهای واجب در روزه عید فطر گفته شود.
3. سوم اینکه خدا را سپاسگزار باشید که این حکم مهم را به شما بیان کرد و شما از این نعمت استفاده خواهید نمود.

پیام ها و نکته ها

1.  از شیوه های تبلیغ آن است که دستورات مشکل را آسان جلوه دهد، مثلاً در آیه ۱۸۳ سوره بقره می فرماید: این فرمان روزه مختص شما مسلمانان نیست در امت های پیشین هم این قانون عمل میشد.
2. از شیوه های دیگر بازگوئی آثار و نتایج دعوت است اگر مردم نتیجه کاری را بدانند، در انجام آن نشاط بهتر و بیشتر از خود نشان میدهند (لعلکم تتقون).
3. تسلیم فرمان خدا بودن ارزش واقعی است، اگر دستور روزه گرفتن داده است، باید روزه گرفت اگر حکم افطار کردن است، باید روزه را شکست که در آیه ۱۸۴ به آن اشاره شده است.
4. اسلام برای هر فرد در هر شرایطی، قانون مناسب خودش را دارد و در آیه ۱۸۴، حکم مسافران بیماران و سالمندان بیان شده است.
5. روزه گرفتن اگر زحمت دارد، خیال نکنید که فقط برای فشار به شما یا اظهار قدرت خدایی است نه اگر توجه کنید خیر و خوبی آن به خود شما بر میگردد.
6. اسلام دین آسانی است و بنای اسلام بر سهولت و عدم سخت گیری است. مثلاً اگر وضو گرفتن مشکل است، تیمم را جایگزین می کند. در این جا هم کسانی که نمیتوانند روزه بگیرند، میتوانند در خارج از ماه رمضان قضای آن را بجا آورند و یا فدیه دهند که در آیه ۱۸۵ و ۱۸۴ به آن اشاره شده است.

اهمیت روزه داری و ماه رمضان در قرآن

ارزش ماه رمضان به خاطر نزول قرآن است. ارزش انسانها نیز میتواند به مقداری باشد که روح قرآن در آنها نفوذ کرده باشد. ماه رمضان با توجه به قداست هایی که در آن است بهترین ماه خداست؛ رسول خدا (ص) در جمعه آخر ماه شعبان خطبه مفصلی در عظمت ماه رمضان ایراد کرده اند که در بعضی از تفاسیر و کتب روائی آمده است.

منبع: آثار و برکات روزه داری در دنیا، قبر و قیامت، محمد جواد مهری، انتشارات رواق دانش، چاپ اول، 1380.