اجزاء و شرایط نماز

اجزاء و شرایط نماز

شرایط نماز

در زبان شریعت و فقها به مقدمات نماز شرایط نماز اطلاق میشود و آنها شش چیز است:

۱ و ۲. طهارت از حدث و خبث

در جلد اول کتاب بحث از فلسفه ی طهارت از حدث و خبث گذشت و این که ظاهر عنوان و معرف باطن است. و به تعبیر دیگر طهارت بدن و لباس اشاره است به طهارت قلب و نفس از گناه و رذائل اخلاقی

و شستن دست و صورت در وضو اشاره به اعراض از امور مادی و توجه به امور معنوی میباشد؛ و غسل جنابت اشاره به این است که چون همه ی بدن غرق در مادیت شده. از این رو باید همه ی بدن شسته شود و خود را بعد از غرق در لذات مادی، به ساحل معنویات برساند.

۳.تشخیص قبله

توجه به سمت قبله در حال نماز اشاره به این است که به همان نحو که بدن مادی را رو به قبله ی ظاهری (خانه ی خدا) وا می داریم، قلب و نفس ناطقه را متوجه صاحب خانه ای که از ماده و مادیات مبرا است بنماییم.

حاجی به ره کعبه و من طالب دیدار او خانه همی جوید و من صاحب خانه شناختن قبله سبب جهت یابی است.

۴ وقت شناختن و نمازگزاری در وقت آن

فلسفه ی آن توجه دادن انسان است به اینکه در امر معاش و معاد باید وقت شناسی را شعار خود گرداند و عمر گرانمایه را به

بطالت نگذراند، چنانچه علی (علیه السلام) فرمود:

ما فات مضی و ما سيأتيك فأين هم فاغتنم الفرصة بين العدمين (3)

۱ (۱) . چون اسلام دین فطری است بدون قطب نما با وسائل طبیعی مانند آفتاب و ستاره و امور طبیعی، وقت و قبله تشخیص داده می شود. همان طور که قطب نما را از هر طرف بگردانیم عقربک رو به نقطه ی جنوب می ایستد، قلب مومن نیز باید چنین باشد یعنی هر چه انسان در مادیات فرو رود، باز قلب مؤمن گردش کرده رو به خدا می نماید ۲ (۲) آن زمانی که از دست رفت که گذشت و زمانی که در آینده می،آید که الان ،نیست به پاخیز و فرصت بین گذشته و آینده (یعنی حال) را دریاب و غنیمت شمار!

و هر کس باید هر روزی که از عمر او می گذرد در مقابل عمل صالح وعلم و معرفت اضافه کند که حضرت علی (علیه السلام) می فرمایند: «من استوى يوماه فهو مغبون؛ (۱) هر کس دو روز او مساوی باشد زیان کرده است.

۵ سحر خیزی و مذمت خواب بین الطلوعين

سحر خیزی و بیدار شدن اوّل صبح و وضو گرفتن و رو به خدا ایستادن علاوه بر این که سعادت اخروی را تأمین می کند شخص را برای فعالیت و کوشش در امر معاش و کارهای دنیوی نیز مهیا میکند؛ و بالعکس خواب صبح، باعث عقب افتادن کار معاش و معاد هر دو می شود.

حکایت شده بین الطلوعین از ساعات بهشت است و نه از شب است و نه از روزه، بنابراین زود از خواب برخواستن و از هوای آن زمان استفاده روحی و جسمی کردن کاری نیکوست که نیازی به توضیح ندارد.

در مورد لطافت هوای بین الطلوعین و فوائد استنشاق آن بعضی از دانشمندان جریان نامرئی اتر (اثیر) را مؤثر در لطافت هوا می دانند و موجب سلامتی بدن و نشاط روحی و آمادگی برای کارهای دنیوی و در نتیجه سبب طول عمر می گردد.

به تجربه رسیده است حیواناتی که در بین الطلوعین بیدار هستند مثل کلاغ عمری طولانی دارند، و آنها که مثل سگ در بین الطلوعین می خوابند، عمر آنها کوتاه و به پیری زودرس مبتلا می شوند.

از اینجا حکمت فرمایش امام دوازدهم – أرواحنا فداه – معلوم میشود که فرمودند ملعون است ملعون است آن کس که نماز صبح را به تأخیر اندازد تا ستاره ها پنهان شود؛ ملعون است ،ملعون آن کس که نماز مغرب را به تأخیر اندازد تا ستاره ها ظاهر شود.

تکرار ملعون بودن (یعنی دور بودن از رحمت و فیض الهی برای این است که از رحمت دنیا و آخرت خود را دور کرده است.

سعدی گوید:

دوش مرغی به صبح می نالید

شایسته بودن مکان نماز

به این معنا که غصبی و ناهموار نباشد و همین طور دیگر شرائط مکان نمازگزار و این اشاره است به این که نمازگزار در چنان مکانی قرار دارد که فوق مادیات است لذا به «معراج، تعبیر شده است.

چنانچه رسول خدا (صلی الله علیه و آله به کرات عالم والا سفر آسمانی فرمود تا به مقام قرب معنوی رسید، نمازگزار هم در حال نماز، سیر صعودی الی الله دارد، و از کرات جسمانی به سوی کرات نورانی و معنوی عروج میکند و همین است معناى: «الصلاة معراج المؤمن».

ارکان نماز و اجزاء واجب آن

نماز دارای اجزاء واجب و مستحب است (۱) و بزرگان علما نماز را به انسان تشبیه کرده اند که دارای اعضای سه گانه می باشد

۱. اعضای رئیسه :

مثل مغز و مراکز اعصاب و قلب و ریه که هر کدام از ضروریات حیاتی انسان و حیوان است و با نبودن آنها نمی تواند زندگی نماید از این رو اعضای رئیسه در خواب و بیداری به طور اتوماتیک کار میکنند. و حیات غریزی ما را تأمین می کنند.

به عقیده ی متقدمین از اهل تشریح و طبّ اجزاء رئیسه ی بدن را سه چیز می دانستند «مغز» که مرکز روح انسانی و مرکز حس و حرکت است؛ اقلب که مرکز روح حیوانی است؛ و «کیده که مرکز نفس نباتی است.

ولی پیشرفت علم سبب شد که اعضای رئیسه را بیشتر بدانند قلب ریه، کبد، کلیه و «مغزه تنها محل اروح انسانی نیست، بلکه روح بزرگ ،انسانی در تمام بدن جا دارد و نسبت او به همه ی بدن یکسان است و به طور غیر معمولی به بدن تعلق دارد، چنانچه در محل خود ذکر خواهد شد.

اقلب نیز محل روح حیوانی نیست بلکه تصفیه خانه ی خون بدن است و مرکز حیات است و اول عضوی است که در انسان،

در رحم مادر به حرکت می افتد و آخر عضوی است که موقع مردن از حرکت می ایستد.

اهمیت اریه هم کمتر از قلب نیست بلکه اهمیت آن بیشتر است و حیات انسان و حیوان بدان نسبت مستقیم دارد، روح حیوانی که حرارت غریزیه است در ریه به وجود می آید که با اکسیژن هوا و خون ترکیب میشود و حرارت ۳۷ درجه تولید می گردد.

اکلیه ها، نیز در اهمیت، شایان تقدیر است زیرا سموم بدن را از خون گرفته به خارج دفع می کنند، در صورت اختلال بدن در معرض خطر مرگ واقع می شود.

اکیده مرکز کیلوس و به وجود آمدن اخلاط اربعه نیست بلکه کبد غله ی بزرگی است که مایع صفرا ترشح می نماید.

۲. اعضای مرئوسه:

مثل چشم گوش ،دست ،پا ،زبان لب و دندان و غیره که هر کدام در محل خودش کمال لزوم را دارد و احتیاج به آنها داریم و با نبودن آنها نیازمندیهای حیاتی ما تأمین نمی شود.

امیا حیات و زندگی ما منوط به بودن هیچ کدام نیست و چنانچه شخص اجزاء نامبرده را نداشته باشد، مثل نابینا و کر و بی دست و پا ممکن است سال ها زندگی نماید.

۳- اعضای مزيّنه:

مثل ابرو و مژگان و محاسن و موی سر که این اعضاء برای جمال و حسن ظاهری و زینت انسانی کمال ضرورت را دارد، اما برای اعمال زندگی و احتیاجات آن ضروری نیستند.

نماز هم دارای همین سه قسم اجزاء است که فقها تعبیر می کنند به:

۱. ارکان نماز که عبارتند از رکوع سجود تكبيرة الاحرام و قيام و تيت.

۲. واجبات غیر رکنی مثل حمد و سوره و ذکر و طمأنینه.

۳. اجزاء مستحب نماز مثل قنوت و ذکرهای مستحبی و غیره.

در زمان های قدیم یکی از هدایای مهم و قابل توجه دادن کنیز بود؛ (۱) و کنیزی را اهدا میکردند که نقص بدنی نداشته باشد و حتی زیبایی صورت داشته باشد و همچنین همراه با زینتهای شایسته اهدا می کردند.

شخص نمازگزار هم نمازش هدیه است که برای حضرت حق ارسال می دارد باید سعی کند واجبات و اعضای رئیسه و مرئوسه آن تام و تمام باشد حتی از اجزاء مستحبی که زینت آن است برخوردار باشد که مورد پسند واقع شود.

چه بسیار نمازهایی را افراد اهدا میکنند که سر ندارد یا ندارد یا لباس ندارد برهنه است یا چشم ندارد و نابینا است!