در این نوشتار با عواقب سبک شمردن نماز آشنا می‌شویم. با سنگ هرات همراه باشید.
مقدّمه
دین و آدمی همزاد یکدیگر هستند. درست از همان روزی که پای آدم به کُره خـاکی رسـید، خـداوند برنامه زندگی اش را در قالب دین به او آموزش داد. زندگی آدمی با دین همچنان در هم تنیده اند کـه هـیچ کس در هیچ گوشه زمین نتوانسته بدون یاری دین، زندگی سالمی را برای خـود دسـت و پا کـند. از میان رفتارها و آموزه های دینی، نماز بیشترین اثر گذاری را بر زندگی آدمیان دارد. اهل بیت علیهم السـلام حـتی در مـشکلات دنیوی نیز آدرس نماز را به پیروان خویش داده اند. حال که نماز یکی از واجـبات الهـی و ارکان اساسی دین اسلام است و جایگاه ویژه ای دارد و باعث قوام شریعت و از با فضیلت ترین اعمال محسوب مـی شـود، اگر مورد ترک یا سهل انگاری واقع گردد و منجر به سبک شـمردن نـماز شود، موجب عواقب سختی در دنیا و آخرت مـی بـاشد.
پرداخـتن به عواقب سبک شمردن نماز از دیدگاه روایـات از ایـن رو ضروری است که مسأله سبک شمردن نماز یکی از موضوعات اصلی و محوری در روایات اهـل بیت عـلیهم السلام است و با شناخت عـواقب آن، مسلمانان مـی‌تواند بـه ایـن مهم همت گماشته و این فریضه الهـی را بـه نحو نیکو انجام دهند و به سعادت برسند. بر این اساس سؤال اصـلی ایـن نوشتار این است که از دیدگاه روایـات چه عواقبی برای سـبک شـمردن نماز وجود دارد؟
1) مصادیق سبک شمردن نماز
در ادامه‌ی نوشتار عواقب سبک شمردن نماز، با مصادیق سبک شمردن نماز آشنا می‌شویم. با سنگ هرات همراه باشید.
قضا شدن نماز
مسأله‌ای که تقریباً هر فرد مسلمانی هر روزه با آن درگیر بوده و متأسفانه بر اثر عوامل مختلفی همچون دیـر خـوابیدن، عادت به خواب صـبح، غـفلت، گناه، حضور در مجالس لهو و لعب و جلساتی که غفلت از خدا بر آن جلسات حاکم است، نمازشان قضا می‌شود که خود از مهمترین مصادیق سهل انگاری نسبت به نماز است.
در میان نمازهای یومیه نـماز صـبح از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، تا جایی که امام صادق علیه السٌلام در تبیین اهمیت آن می‌فرماید: «فَإذا صَلَّى الْعَبْدُ الصُّبْحَ فى طُلُوُعِ الْفَجْرِ اُثْبِتَتْ لَهُ مَرَّتَينِ أثْبَتَها مَلائِكةُ اللَّيْلِ وَ مَلائِكَةُ النَّهارِ؛پس هرگاه نـمازگزار نـماز صبح را بـا طلوع فجر به جای آورد، دو مرتبه برای او نوشته می‌شود، هم فرشته صبح و هم فرشته شب می‌نویسند». همچنین در روایتی از پیـامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در وصف کسی که نماز صبحش قـضا مـی‌شود، آمـده است که می‌فرماید: «کسی که نماز صبح نخواند، قرآن از او بیزار است».
تأخیر در نماز
شخصی که بدون وجـود عـذرها و مجوزهای شرعی نماز خود را از وقت مخصوص خود به تأخیر می اندازد، نیز از سـبک شـماران نـماز محسوب می شود. در همین زمینه از حضرت حجت ارواحنا له الفداء نقل شده است که فـرمود:«مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ أَخَّرَ الْغَداةَ إِلى أَنْ تَنْقَضیِ الْنُجُومْ؛ ملعون و نفرین شده است کـسى که نماز صبح را عـمداً تـأخیر بیندازد، تا موقعى که ستارگان ناپدید شوند».همچنین پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید:«انَّ أَخوَفَ ما أخافَ عَلَی أُمَّتی تَأخیرُهُم الصَّلاةَ عَن وَقتِها، وَ تَعجیلُهُم الصَّلاةَ عَن وَقتِها؛ به تحقیق خوفناک ترین چیزی که برای امتم می ترسم این است که نمازشان را از اول وقت آن تأخیر بیندازند و همچنین نمازشان را قبل از وقت آن به جا آورند»
امیر المومنین علی علیه السلام در عهد نامه خـود بـه محمّد بن ابی بکر که از طرف آن حضرت حاکم و والی قم گردید، چنین فرمود:«نماز را در همان وقت مشخص خودش اقامه نماید».
عدم يادگيري معاني نماز
آيا ندانستن معاني الفاظي كه روزانه ده بار در نماز تكرار ميشود، به معني بي اعتنايي به نماز نيست؟ آيا اگر ما بـراي طـرف گفتگوي خويش در نماز اهميتي قائل باشيم در فكر اين نخواهيم بود كه محتوا و مضمون مذاكره و نجواي خود را بفهميم و با ادراك صحيح به سخن در برابر او بايستيم؟ آيا اينها به معني بي اعتنايي به نماز نيست؟
امام حـسين عـليه السـلام به خداوند تبارك و تعالي عـرض مـيكند:«الاهـي مَن كانَت مَحاسِنُهُ مَساوِي فَكَيفَ لايكونُ مَساوِيهِ مَساوِي؛ خدايا آن كس كه اَعمال به ظاهر نيك او گناه است، پس چگونه گناهان او گناه نباشد؟!»
فرق نمازگزاراني كه در نـماز هـيچ دردي را احـساس نميكنند، جز درد فراق دوست، از هيچ حادثهاي مطلع نـميشوند، هـيچ صدايي را نميشنوند و غرق در لذت با معشوقند، نمازگزاراني كه زير شلاق و عليرغم هر گونه تهديد و شكنجه و محدوديتي نماز را بپا ميدارند، با كساني كه نـماز را بـار و رنـجي ميدانند كه در برداشتن و عبور از آن بايد شتاب كرد و در هنگام اقامه‌ي آن با دسـت و محاسن بازي ميكنند و خميازه ميكشند، فقط در اهتمام و استخفاف به نماز است.
عجله و شتاب در نماز
سريع خـواندن نـماز و تـبديل اين عبادت به عادتي كه همچون عمل ماشين نويسي بدون توجه به مـعاني و بـدون رعـايت خشوع و طمأنينه انجام گيرد از نشانههاي ديگر بي توجهي به نماز است.
مردي در حضور امـير المـؤمنين عـليه السلام نماز خود را با شتاب به جا ميآورد. حضرت نگاهي به او كرده و فرمود: چند وقـت اسـت اين گونه نماز ميخواني؟ او گفت: مدت هاست. حضرت فرمود: مَثَل تو نزد خداوند مثل كلاغـي اسـت (كه مـنقار بر زمين ميكوبد. سجده تو خضوع در برابر خدا نيست. منقار به زمين كوبيدن اسـت). اگـر اين گونه بميري، بر غير ملت و دين پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله و سلم مردهاي. سپس حـضرت در مـورد كم گـذاشتن در نماز فرمود: به درستي كه دزدترين مردم كسي است كه از نمازش بدزدد.
2) عواقب دنیوی سبک شمردن نـماز
در قـرآن کریم بخش قابل توجهی از آیات را به مسأله پر اهمیت نماز اختصاص داده است کـه بـیش از 122 آیـه از قرآن کریم در این باره نازل شده است که این خود دلالت بر اهمیت این دستور الهـی دارد. در روایـات اهـلبیت علیهم السلام نیز تأکیدهای فراوانی به این واجب و فریضه الاهی شده اسـت و در مـقابل آن نیز تارک نماز را شدیداً مورد مذمّت قرار داده است و برای اول شدیدترین عواقب در دنیا و آخریت را بیان کرده انـد. در روایـتی از امام صادق علیه السلام در رابطه با جایگاه رفیع نماز آمده است کـه مـی فرماید:«نماز دوست داشتنی کارها نزد خـداوند و آخـرین وصـیت های پیامبران الاهی است».
برای نماز که از ارکان اساسی دین اسلام و به تعبیر پیامبر گرامی اسلام صـلي الله عـليه و آله و سلم به منزله سَر اسـلام اسـت و در روایـت دیگری به عـمود و سـتون اسلام تعبیر شده اسـت. عـلاوه بر جنبه اُخروی و پیامدهای اُخروی آن در دنیا نیز عواقب و پیامدهای داد و دامن کسانی که نسبت بـه نـماز بی اهمیت باشند و آن را سبک بشمارند را در هـمین دنـیا خواهدگرفت. بـه أهـم آن مـوارد اشاره می کنیم.
گـرفتار شدن به گناهان کبیره
یکی از عواقب و پیامدهای پر اهمیت و بسیار مبتلا به سبک شمردن نماز مـسأله گـرفتار شدن در گناهان است و شخصی که ایـن واجـب الاهـی را تـرک کـند، یا نسبت بـه آن بـی اهمیت شود، قطعاً در دریای گناهان فرو می رود، زیرا که نماز به عنوان ستون و سَر اسلام مـعرفی شـده و بـا نبود نماز، قطعاً اسلامی برای فرد مـدعی مـسلمان بـودن وجـود نـدارد. بـخشی از روایات نیز به همین امر پرداخته است.
پیامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم می فرماید:لاَ يَزَالُ اَلشَّيْطَانُ هَائِباً لاِبْنِ آدَمَ ذَاعِراً مِنْهُ مَا صَلَّى اَلصَّلَوَاتِ اَلْخَمْسَ لِوَقْتِهِنَّ فَإِذَا ضـَيَّعَهُنَّ اِجْتَرَى عَلَيْهِ فَأَدْخَلَهُ فِي اَلْعَظَائِمِ. شيطان همواره از پسر آدم بيمناك و خائف است؛ مادامى كه نماز پنجگانه خود را در وقت بجا مى‌آورد و چون آن را در وقت خود ترك كرد و ضايع ساخت، شيطان گستاخ گشته بر او راه مى‌يابد و او را در گـناهان بـزرگ داخل مي سازد.
بی برکتی عمر و رزق
قهر و غضب خدا و پيامبر صلي اللهـ عـليه و آله و سـلم نسبت به كساني كه نماز را كوچك ميشمارند زيانها و خساراتي بر جاي خواهد نهاد. گرچه ممكن است تارك و يا اسـتخفاف كننده به نماز اين تأثير را درك نكند و متوجه علت مضيقهها و گرفتاريهاي خود نـباشد، امـا ریـشه اساسی یا یکی از علل مهم آن بی اهمیت بودن به این فریضه الاهی است.
امام صادق عـليه السـلام می فرماید: خداوند بركت را از عمر و روزي كساني كه نماز را كوچك ميشمردند، بر ميدارد.
تسلط شیطان
یکی از مواردی که برای کسی که نسبت به نماز خود بی اهمیت یا کم اهمیت است، در دنیا اتفاق می افتد، تسلط شـیطان بر آن است. مسلماً شخصی که ندای اذان را لبیک نگوید و نسبت به آن بی توجه باشد، مطیع شیطان شده و او را به سرپرستی و تسلط بر خود برگزیده است؛ چنانچه رسول مهربانی ها پیامبر اکرم صلی الله عـلیه و آلهـ و سلم در این زمینه می فرماید:«لاَ يَزَالُ اَلشَّيْطَانُ هَائِباً لاِبْنِ آدَمَ ذَعِراً مِنْهُ مَا صَلَّى اَلصَّلَوَاتِ اَلْخَمْسَ لِوَقْتِهِنَّ، فَإِذَا ضَيَّعَهُنَّ اِجْتَرَأَ عَلَيْهِ فَأَدْخَلَهُ فِي اَلْعَظَائِمِ؛ شیطان همیشه از فرزند آدم وحشت دارد و از او فاصله مـی گـیرد تا زمانی که نمازهای پنج گانه اش را در وقتش به جا می آورد. پس هرگاه آنها را ضایع کرد، بر وی جرأت پیدا می کند و او را به گناهان بزرگ وادار می سازد».
غـضب خـداوند
در روایات اهلبیت علیهم السلام عواقب بسیار دردناک و بـسیار طـاقت فرسایی برای سبک شمارانِ نماز بیان شده است که از جمله آنها غضب خالق متعال خداوند یکتاست. قرآن كريم با نـكوهش افـرادي كه نـماز را ضايع ميكنند، مسلمانان را از اين عمل بر حذر ميدارد.
خداوند در قرآن کـریم می فرماید: «فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضَاعُوا الصَّلَاةَ وَ اتَّبَعُوا الشَّهَوَاتِ فَسَوْفَ يَلْقَوْنَ غَيًّا؛ سپس بعد از آنان نسلی جـایگزین آنـان شـد که نماز را ضایع کردند و از شهوات پیروی نمودند؛ پس کیفر گمراهی خود را کـه عـذابی دردناک است، خواهند دید».
يامبر اكرم صلي الله عليه وآله و سلم خطاب به حضرت علي عليه السلام ميفرمايند:«فـي تـأخيرِها مـِن غَيرِ عِلّةٍ غَضَبُ اللّه عزوجل؛ تأخير نماز از اول وقت بدون دليل، موجب غضب خداوند مـتعال مـيگردد».
3) عواقب اخروی سبک شـمردن نـماز
در روایات فراوانی نماز که یـکی از فـروع دین نـیز مـی بـاشد را به عنوان ارکان اساسی اسلام بـر مـی شمارد و تأکید زیادی بر انجام و عدم ترک و اسخفاف آن داشته است و تا آن جـا کـه شخص بی نماز را خارج از دین اسـلام معرّفی می کند. از جـمله ایـن روایات، روایتی از پیامبر اکرم صـلی الله عـلیه و آله و سلم می باشد که می فرماید:«مَثَلُ الصَّلاةِ مَثَلُ عـَمودِ الفـُسطاطِ؛ إذا ثَبَتَ العَمودُ نَفَعَتِ الأطنابُ و الأوتـادُ و الغـِشاءُ، و إذا انـكَسَرَ العَمودُ لم يَنفَعْ طـُنُبٌ و لا وَتـِدٌ و لا غِشاءٌ؛ مَثَل نماز، مـَثَل سـتون خيمه است ؛ اگر ستون محكم باشد، طناب ها و ميخ ها و چادر كارآيى دارند، امّا اگـر سـتون بشكند، نه طنابى به كار مى آيد و نـه مـيخى و نه چـادرى».
بـا تـوجه بـه اهیمت نماز در دین اسلام همان گونه کـه شـخصی کـه ایـن فـریضه الاهـی را ارج می نهد و پایبند به نماز خصوصا در اول وقتش می باشد، مستحق ثواب از جانب خداوند متعال است، و تارک صلات و کسی که نماز را سبک می شمارد، نیز مستحق عـِقاب در دیار باقی است. گفتنی است که اهمیت این بخش به جهت دوام آن عواقب آخرت است، دیاری که در روایات به دیار ابدی و باقی معرفی شده است و قطعا عواقبی شدیدتر از عواقب دنیوی خـواهد داشـت. به أهم آن عواقب می پردازیم.
محرویت از شفاعت
از جمله اعتقادات شیعه، مسأله شفاعت اهلبیت علیهم السلام است که در واقع مسأله باارزشی در میان تشیع می باشد که در فردای قیامت یا دنـیای اخـروی و منازل آخرت، این شفاعت اهلبیت علیهم السلام باشد که راه نجات آنان است و زیر چتر محبت اهلبیت و برخوردار از شفاعتشان باشند. اما گاه این شـفاعت از مـحبین و شیعیان اهلبیت علیهم السلام سـلب مـی شود و مشمول شفاعت واقع نمی شوند. یکی از این موارد که در روایات متعددی از معصومین علیهم السلام آمده است در رابطه به شخصی است نماز را سبک بـشمارد.
برای مثال پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله و سلّم در روایتی دیگر می‌فرمایند:«مَنِ استَخَفَّ بِالصّلاةِ لا یَرِدُ عَلیَّ الحوضَ لا و اللّه؛
آن کس کـه نـماز را سـبک شمارد (به خدا قسم) روز قیامت در کنار حوض کوثر، با من مـلاقات نخواهد کرد».این تأکید و بیان همراه با قسم، حکایت از عمق فاصله بین پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و نماز گزارانی کـه بـه نـماز اهمیت نمی‌دهند دارد.
نابودی اعمال نیک
همان گونه که در روایات نـماز شـرط قبولی اعـمال اسـت، تـرک آن نیز موجب نابودی دیگر اعمال نـیک بـیان شده است. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید:«مَن تَرَکَ صـَلاتَهُ حـَتی تَفُوتَهُ مِن غَیرِ غُذرٍ حَبِطَ عـَمَلُه؛هر کس نمازش بـدون عـذر فوت شود، عملش نابود شـده اسـت».
هر چند عمل خیر، آثاری دارد، بهره بردن از آثار کامل دنیوی و اُخروی اعمال، در گـروه نـماز است؛ لذا تارکان نماز، بیشترین حـسرت را در قـیامت خـواهند خورد، آن گـاه کـه شاهد حَبط (نابودی) اعـمال شـان خواهند شد.
دنیای بعد از مرگ، دنیای ناشناخته ای است؛ زیرا آنانی که به این سفر رفته انـد، به طور عادی مجال بازگشت و یا ارائه آن چه دیده اند را ندارند. بر این اساس، اصلی ترین راه شناخت ما از مرگ و بعد از آن، گفتار خداوند و یا پیشوایانی است که بدرستی سخن آنـان اعـتماد داریم.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در مورد وضعیت انسان بعد از مرگ و جای گرفتن در قبر می فرماید:«قبر یا باغی از باغ های بهشت است و یا گودالی از گودال های جهنم».
امـام صـادق عـلیه‌السّلام فرمود: نماز گزاری که نمازش را سبک بشمارد، وقتی از قبرش خارج شود، خداوند مَلَکی را بر وی مـوّکل می‌گرداند که او را بر عرصه‌ی قیامت وارونه بر زمین می‌کشد و مردم به او نگاه مـی‌کنند و با شدّت و سخت‌گیری مـورد مـحاسبه قرار می‌گیرد.
در روایت دیگری چنین می فرماید:هر زن و مردی که به نمازش بی اعتنا باشد، خداوند او را به پانزده چیز مبتلا می‌سازد… ( از جمله آن): قبر بر او تنگ و تاریک می‌گردد.
پس با این روایات ذکـر شده، پرواضح است که پیامد های بی اعتنایی نماز در عالَم برزخ نیز دست از سر انسان بر نمی دارد و قطعاً این استخفاف نماز گریبان گیر آن خواهد بود.
نتیجه گیری
از میان همه فرائض و واجـبات الاهـی و عبادات با خداوند بی هـمتا، نـماز از جایگاه ویژه ای برخوردار است؛ به طوری پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نماز را ستون دین و به منزله سَر (رأس) اسلام معرفی می کند که اگر نـماز نـباشد اصلاً اسلامی وجود نـخواهد داشـت. در روایات اهلبیت علیهم السلام بر این فریضه تأکیدهای فراوانی شده است و پیامدهای و عواقب شدیدی را برای سبک شمارنده آن متذکر شده اند؛ که اگر شخصی نمازش ترک یا سبک شمارد، دچـار مـشکلات و عواقبی هم در دنیا و هم در آخرت می شود. از جمله آن عواقب، محروم شدن از شفاعت شافعین است که در روایات متعدّدی به آن پرداخته شده تا آن جای که حضرت امیر المؤمنین علی علیه السلام در روایـتی کـسی را که نـمازش را سبک می شمارد را از خودش نمی داند. در واقع کسی که نماز را سبک می شمارد، از اهلبیت علیهم السلام نـیست. بر اساس دستاوردهای این نوشتار، سبک شمردن نماز سر منشأ عـواقب فـراوانی بـرای انسان است و در مقابل، اگر شخصی به نمازش اهمیت دهد، قطعاً پیامدهای مثبتی از جمله مورد شفاعت قرار گـرفتن و قـرار نگرفتن در عذاب های درناک اُخروی و غوطه ور نشدن در گناهان کبیره و در بند شیطان و… را خواهد داشـت. از ایـن رو، بـا اهمیّت و اهتمام به نماز می توان از عواقب سبک شمردن نماز؛ مانند: گرفتار شدن به گـناهان کبیره، بی برکتی عمر و رزق، تسلّط شیطان، غضب خداوند، عدم استجابت دعا، مـحرومیّت از شفاعت، نابودی اَعمال نـیک، عـذاب قبر، محشور شدن با طاغوتیان، عذاب های درناک و ماندگار، جلو گیری کرده و زندگی سعادتمندانه مطابق دستورات الاهی و آخرتی جاویدان در نعمات الهی داشت، که در غیر این صورت، محور و مسیر انسان رو به زوال و انـحراف از اهداف والای اسلام خواهد بود.
بیشتر بدانید:
https://www.aparat.com/result/%D9%88%D8%AD%D8%B4%D8%AA_%D9%82%D8%A8%D8%B1
همچنین در سنگ هرات با عنوان “آثار اجتماعی روزه”بخوانید.