امر به معروف و نهی از منکر عامل قوام شریعت و برپایی احکام الهی
امر به معروف یعنی ترغیب دیگری به انجام دادن کارهای نیک و نهی از منکر یعنی برحذر نمودن دیگری از کارهای ناشایست، دو عمل بسیار مهم در نزد خداوند باریتعالی است. همچنانکه در قرآن در ماجرای حرام بودن صید ماهی در روزهای شنبه برای قوم بنی اسرائیل که در آیه ۶۵ سوره بقره و آیات ۱۶۳ تا ۱۶۶ سوره مانده به آن اشاره شده است، تنها کسانی از عذاب الهی نجات یافتند که مردم را از صید روز شنبه نهی می کردند (انجینا الَّذِينَ يَنْهَوْنَ عَنِ السوء) و بقیه مردم یعنی گناهکاران و دیگران که عمل نهی شده را انجام نمیدادند ولی نسبت به گناه دیگران بی تفاوت بودند نیز به عذاب الهی دچار شدند.
در قرآن آیه ۱۱۲ سوره توبه امر به معروف و نهی از منکر را از صفات و ویژگی مومنانی معرفی کرده است که خداوند جان و مالشان را به بهای بهشت خریداری میکند و در آیه ۱۰۴ سوره آل عمران به مومنان امرمی کند که گروهی باید در جامعه وجود داشته باشد که فریضه امر به معروف و نهی از منکر را انجام دهد و آنها را رستگار معرفی می کند: و لتكنُ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ المُنكَرِ وَ أُولئِكَ هُمُ المُفْلِحُونَ (آل عمران، ۱۰۴) و در آیات ۱۱۰ و ۱۱۴ همین سوره آنها را بهترین امت و صالح معرفی کرده است.
برپایی جامعه اسلامی جهت انجام امر به معروف و نهی از منکر
همانطوریکه در آیه فوق اشاره شد، یکی از شرایط رستگاری وجود افراد و گروه هایی جهت برحذر داشتن مومنان از ارتکاب زشتی و ترغیب آنان به انجام اعمال نیک و صالح است. اسلام دین فردی و انزوا طلبی و گوشه گیری و یا تلاش برای نجات خویش بدون توجه به هلاکت دیگران نیست، همچنانکه پیامبر اسلام در حدیثی می فرماید: رهبانیت در امت من نیست.
همچنین آیه ی ۲۷ سوره حدید که می فرماید: «ثم قليْنَا عَلَى آثَارِهِمْ بِرُسُلِنَا وَ قَفَّيْنَا بِعِيسَى ابن مَرْيَمَ وَ اكيناهُ الْإِنْجِيلَ وَ جَعَلْنَا فِي قُلُوبِ الَّذِينَ اتَّبَعُوهُ رَأْفَةٌ وَ رَحْمَةٌ وَ رَهْبَانِيَة ابْتَدَعُوهَا مَا كَتَبْنَاهَا علَيْهِمْ إِلا ابْتِغَاءَ رِضْوَانِ «الله» رهبانیت مسیحیان را عملی ذکر کرده که خودشان ابداع کرده و از جانب خداوند برایشان مقرر نشده است و دنباله آیه که می فرماید مگر برای خشنودی خداوند را امام موسی کاظم علیه السلام به نماز شب تفسیر نموده است، بنابراین نظر اسلام توجه به جامعه است.
امر به معروف و نهی از منکر عامل قوام شریعت و برپایی احکام الهی
بسیاری از تکالیف و احکام از قبیل احكام جزائي مثل قصاص و دیات احکام مالی مثل خمس و زکات و مهریه و حتی اعمال خیر و مستحبی به جز اجرا در جامعه اسلامی قابلیت اجرا نداشته و بدون تشکیل جامعه اسلامی باید تعطیل شوند. همچنانکه امام خمینی (ره) ضمن اشاره به نکات ذکر شده میفرماید: با دقت در ماهیت و کیفیت احکام شرع در می یابیم که اجرای آنها و عمل به آنها مستلزم تشکیل حکومت است و بدون تأسیس یک دستگاه عظیم و پهناور اجرا و اداره، نمی توان به وظیفه اجرای احکام الهی عمل کرد.
امر به معروف و نهی از منکر عامل قوام شریعت و برپایی احکام الهی
قرآن کریم در آیه ی ۴۵ سوره عنکبوت می فرمايد : «ائل ما أُوحِي إِلَيْكَ مِنَ الْكِتَابِ وَ أَقِمِ الصَّلاة إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَ المُنكَرِ وَ لَذِكْرُ اللهِ أَكْبَرُ وَ اللهُ يَعْلَمُ مَا تَصْنَعُونَ» «آنچه از کتاب به سوی تو وحی شده است بخوان، و نماز را برپا دار ، که نماز از کار زشت و ناپسند باز میدارد، و قطعاً یاد خدا بالاتر است، و خدا میداند چه می کنید.
از سوی دیگر دانستیم که اجرای احکام قرآن تنها در سایه ایجاد حکومت اسلامی امکان پذیر است، برای همین در آیه ی ۴۱ سوره حج می فرماید: الَّذِينَ إِنْ مَكْنَاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلاة و الزَّكَاة وَ أَمْرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ تَهَوا عَنِ المُنكَرِ وَ لِلَّهِ عاقبة الأمور» همان کسانی که چون در زمین به آنان توانایی دهیم، نماز برپا می دارند و زکات میدهند و به کارهای پسندیده وامی دارند و از کارهای ناپسند باز میدارند و فرجام همه کارها از آن خداست».
بنابراین حکومت اسلامی بایستی در زمینه برپایی نماز، ترویج پرداخت زکات که در راستای برپایی امر به معروف و نهی از منکر است، پیشقدم بوده و اقدامات عملی انجام دهد. امام على عليه السلام در این راستا می فرماید: قوام و جوهره وجودی شریعت امر به معروف و نهی از منکر است. یعنی اینکه در صورت نبود امر به معروف و نهی از منکر احکام اسلام از قبیل نماز و روزه و زکات و غیره کم رنگ شده و چه بسا به فراموشی سپرده شود.
ذکر چند حدیث در اهمیت و ارزش امر به معروف و نهی از منکر
پیامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: خداوند تبارک و تعالی مؤمن ضعیفی را که هیبت و صلابت ندارد دشمن می دارد. آن حضرت فرمود: او کسی است که نهی از منکر نمی کند. امام على عليه السلام فرمود: همه کارهای نیک و جهاد در راه خدا، در برابر امر به معروف و نهی از منکر بیش از قطره ای آب دهانی در برابر دریای خروشان نیست. در جای دیگر می فرمایند: امر به معروف و نهی از منکر، نه اجلی را نزدیک می گردانند و نه از روزی می کاهند، بلکه ثواب را دو چندان و مزد را بزرگ می سازند و برتر از امر به معروف و نهی از منكر سخن عادلانه و حقی است که در برابر پیشوای ستمگر گفته شود.
امام محمد باقر عليه السلام در باب اهمیت بالای این عمل می فرماید: همانا امر به معروف و نهی از منکر، راه پیامبران و شیوه صالحان است. فریضه بزرگی است که در پرتو آن واجبات دیگر، اقامه می شود، راه ها ایمن درآمدها حلال مظالم به صاحبان اصلی مسترد، زمین آباد، حق از دشمنان باز پس گرفته میشود و امر (حکومت) تحکیم می یابد.
امر به معروف و نهی از منکر
امام رضا عليه السلام فرمود: امر به معروف و نهی از منکر کنید و الاشرار بر شما مسلط می شوند و اگر برای رفع آن برگزیدگانتان (افرادی که امید به اجابت دعاهایشان است) هم دعا کنند، مستجاب نخواهد شد.
نهضت امام حسین علیه السلام بزرگترین امر به معروف و نهی از منکر
خداوند تبارک و تعالی در آیه ی ۳۶ سوره نحل می فرماید: « وَ لَقَدْ بَعَثْنَا فِي كُلِّ أُمَّةٍ رَسُولاً أَنِ المجدُوا اللهَ وَ اجْتَنِبُوا الطَّاغُوتُ فَمِنْهُمْ مَنْ هَدَى اللهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ حَقَّتْ عَلَيْهِ الضَّلالة فَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ. و در حقیقت در میان هر امتی فرستاده ای برانگیختیم تا بگوید: خدا را بپرستید و از طاغوت [فریبگر] بپرهیزید. و پس از ایشان کسی است که خدا او را هدایت کرده و از ایشان کسی است که گمراهی بر او سزاوار است. بنابراین در زمین بگردید و ببینید فرجام تکذیب کنندگان چگونه بوده است».
در واقع وظیفه انبیای الهی و به تبع آن پیشوایان دین و زعمای قوم در وهله نخست امر به فرمان الهی (عبادت خداوند) و در درجه دوم نهی از منکر (پرهیز از اطاعت طاغوت) است. همه انبیای الهی به این وظیفه عمل کرده اند. پس از رحلت پیامبر اعظم صل الله عليه و آله امامان شیعه هر یک در انجام وظیفه امر به معروف و نهی از منکر در جامعه دینی تلاش های خستگی ناپذیری انجام دادند.
حضرت امام حسین علیه السلام در کنار پدر و برادرش همواره در مبارزه با کجروی های زمانشان کوشا بودند. پس از شهادت امام حسن مجتبی علیه السلام امام حسین علیه السلام بنا به دستور خداوند متعال عهده دار مسئولیت جانشینی پیامبر و امامت مسلمانان شدند ولی در شرایط آن زمان معاویه و پس از او يزيد حکومت طاغوتی برپا کرده و ارزش های اسلامی را که برای ایجاد آن زحمتهای طاقت فرسایی کشیده شده بود، یکی پس از دیگری زیر پا نهاده و مشغول دنیا پرستی شدند و تا جائی پیش رفتند که از اسلام جز اسمی باقی نگذاشتند.
نهضت امام حسین علیه السلام بزرگترین امر به معروف و نهی از منکر
امام حسين عليه السلام در این شرایط از بیعت با حاکم بی دین خودداری کرده و با انتقاد از وضع جاری آن زمان حلال شدن حرامها و حرام شمرده شدن حلال ها را متذکر میشوند. امام حسین علیه السلام به مردم فرمودند: ای مردم! از پندی که خداوند، با بدگویی از عالمان یهود، به دوستان خود داده است عبرت گیرید، آن جا که می فرماید: «چرا علمایشان آنها را نهی نکردند.» و فرمود: کسانی از بنی اسرائیل که کافر گشتند لعنت شدند.
امر به معروف و نهی از منکر عامل قوام شریعت
خداوند بدین سبب بر علمای یهود خرده گرفته است که آنان از ستمگران جامعه خود زشت کاری و تبهکاری می دیدند، اما به طمع بهره ای که از آنان می بردند و نیز به سبب ترس از آنچه می ترسیدند، آنان را از زشت کاری منع نمی کردند. حال آن که خدا می فرماید: «از مردم نترسید و از من بترسید.» همچنین فرمودند: ای مردم از پندی که خداوند به دوستان خود داده است، عبرت گیرید… و فرمود: مردان مؤمن و زنان مؤمن برخی بر برخی دیگر ولایت دارند امر به معروف و نهی از منکر می کننده.
امر به معروف و نهی از منکر
خداوند از امر به معروف و نهی از منکر به عنوان یک فریضه از جانب خود، آغاز کرد؛ زیرا می دانست که اگر این فریضه انجام گیرد و برپا شود، همه فرایض دیگر، از آسان و سخت، به کار بسته خواهد شد. چون امر به معروف و نهی از منکر دعوت به اسلام است با رد مظالم (باز گرداندن حقوق به ناحق گرفته مردم به آنان) مخالفت با ستمگر و تقسیم عادلانه بیت المال و غنایم و گرفتن بجای زکات و خرج کردن بجای آنها پس از اعلان بیعت کوفیان با توجه به اتمام حجت برای ایشان جهت اصلاح حکومت اقدام به خروج علیه یزید و دستگاه حاکمش می کند و می فرماید: انما خرجت لطلب الاصلاح في امَّةٍ جَدَى، اريد ان آمر بالمعروف و أنهى عَنِ الْمُنْكَرِ من برای اصلاح امت جدم خروج میکنم، میخواهم امر به معروف و نهی از منکر نمایم.
نکته تمایز امر به معروف و نهی از منکر حضرت اباعبدالله این است که ایشان هرچه که داشتند در این راه گذاشتند و فدای دستور الهی نمودند. به یک معنی با اخلاص محض و در شرایطی که پایان راه را قبلاً به حضرت اعلام نموده بودند، قدم در این راه گذاشتند.
برای همین است که در جواب برادرش محمد بن حنفيه فرمودند: خداوند خواسته است تا اهل بیت مرا اسیر ببیند و در آخرین لحظات عمرشان فرمودند: بسم اللهِ وَ لا حَولَ و لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ، و هذا قتيل في رضى الله «به نام خداوند و هیچ حرکت و نیرویی جز از جانب خدا نیست و این شهیدی است در راه رضای خدا! با این نهضت حسینی علیه السلام درخت اسلام که در سایه انحرافات در حال خشک شدن بود، جان تازه ای یافت.
منبع: کتاب اعتقادات و تکالیف اجمالی شیعه، حبیب حسینی آذر، نشر تبریز: اختر، 1398.
2 دیدگاه در “امر به معروف و نهی از منکر عامل قوام شریعت و برپایی احکام الهی”