در این نوشتار با تاثیر نماز در تقویت ابعاد معنوی انسان آشنا خواهیم شد. با سنگ هرات همراه باشید.
مقدمه
واژه‌ی فـارسی «نـماز» از لفـظ پهلوی «نماک» گرفته شده است و آن هم به نوبه ی خود از ریشه ی باستانی «نِم»؛ به معنی «خم شدن» و «تعظیم کردن» ماخوذ است کـه بـه تدریج بـر معنی «صلات» یا عبادت ویژه ی مسلمین، اطلاق گـردیده اسـت. صلاة «نماز» در لغت به معنای دعای خیر می باشد. دعایی که انسان بوسیله آن از خداوند طلب یاری و بـخشش کـرده و یـا از او بخاطر نعمت هایی که به وی ارزانی داشته است سپاسگزاری مـی کند.
نماز آثار و کارکردهای بسیاری در زندگی معنوی انسان دارد و با توجه بـه نـقش آن در زندگی و روان بشر، در این نوشتار سعی بر آن شده است تا تاثیر آن را در تقویت ابعاد معنوی انسان، نشان دهد. بر این اساس ابتدا به تاریخچه نمازگـزاری اشاره‌ای داشـته و سپس به اهمیت آن می پردازیم.
تاثیر نماز در تقویت ابعاد معنوی انسان
تاریخچه نماز
در ادامه‌ی نوشتار تاثیر نماز در تقویت ابعاد معنوی انسان، با تاریخچه نماز آشنا می‌شویم. با سنگ هرات همراه باشید.
تاریخ نماز و پرستش به قدمت تاریخ ادیان و سابقه ی ادیان به مـوازات پیـشینه ی پیـدایش حیات انسان است. از رسول گرامی روایت شده است که فرمودند: نخستین پرسـتشی کـه بر بندگان واجب شد، نماز است، آخرین عملی که به هنگام مردن بماند، نماز است و اولیـن چـیزی که روز قیامت، از آن بپرسند، نماز است، پس هر کس بخوبی جواب گوید پاسخش را بـپذیرند، در حـسابرسی های پس از نمازش آسان گیرند و آن که پاسـخ نـکو نـدهد، در اعمال دیگرش به سختی حساب کشند. بـر خلاف تصور آدم های ظاهر بین، نماز تنها مختص دین اسلام یا چـند دیـن دیگر نبوده، بلکه خداوند از بـدو تـولد حضرت آدم و در پی فـرستادن پیـامبران مـختلف به زمین، نماز را به عنوان یـک اصـل اساسی در حیات آدمی مطرح کرده است و آن پیامبران، خود بیش از همه در بـجا آوردن نـماز پیش قدم بوده اند.
عـلما روی این مساله اتفاق نـظر دارنـد که نماز آخرین وصیت انـبیاء الهـی بوده است و این، اهمیت واقعی نماز را به نمایش می گذارد، و به ما مـی فـهماند که نماز یک عبادت کـوچک و شـخصی و یـک رسم اجتماعی مـحض نـیست که بخواهیم آنرا بـه دیـن یا قوم خاصی نسبت دهیم، و بگوییم که آن ها بوجود آورنده نماز بوده اند بـلکه هـر قوم و جماعت یا شخصی که خـواهان ارتـباط حقیقی بـا خـدای خـود بوده است، باید از قـاعده نماز پیروی می کرده است و همه انبیاء حامل پیام نماز بوده اند.
اهمیت نـماز
در ادامه‌ی نوشتار تاثیر نماز در تقویت ابعاد معنوی انسان، با اهمیت نماز آشنا می‌شویم. با سنگ هرات همراه باشید.
یـکی از حـقوق انسانی، سپاس از محبت و نیکی دیگران است. حتی اگر مسلمان نباشیم، احسان و نیکی دیگران به عهده ی ما مـسئولیت تـشکر می گذارد. این حق، نسبت به هر زبان و نژاد و ملیت و کشور، یکسان اسـت. هـمه اقوام بشر از همان ابتدا به شکل و نوع خاص خود به عبادت و پرستش می پرداخته انـد و این پرستش جزء غریزه ی فطری بشر بوده است. در این میان عقل انسان کـه به سپاس از نیکی هـای دیـگران حکم می کند، سپاس از نعمت های بیکران خداوند را بر انسان ملزم می سازد و نماز، نشانه ای از این قدردانی و سپاسگزاری است.
نماز، رابطه ی مخلوق با خالق است، انسان مادی را معنوی می کند. نماز داستان رهایی انسان از خود و رسیدن او به خدا است. این نماز است که در تمام ادیان الهی به آن توصیه شده است و هر آن چه زمان پیش آمده است، بر اوج و تکاملش افزوده شـده اسـت تا آن که در دین مبین اسلام به سرحد تکامل و شکوفایی رسیده است آری، نماز به سان آبی زلال روح و روان انسان مومن را پاک و پاکیزه می گرداند.
قرآن به عنوان معجزه ی جاوید پیـامبر اسـلام و تنها کتاب آسمانی که دستخوش هیچ گونه تغییر و تحریفی قرار نگرفته، در آیات متعددی از نماز سخن به میان آورده است. بیش از 84 مرتبه کلمه «صلاة» و مشتقات آن به کار برده شده است. از ذکـر نـماز و اقامه آن در اولین سوره هایی که بر پیامبر نازل گردیده است مانند «سوره مدثر/42» ، «قیامت/30» می فهمیم که این عبادت مهم، ملازم با اسلام بوده و اولین فریضه ای است که پیـامبر اکـرم از طـرف خدا به مردم ابلاغ کـرده و آخـرین فـریضه ای می باشد که تا هنگام مرگ از انسان ساقط نمی گردد.
بررسی ابعاد معنوی نماز و نیایش
نماز مجالی برای گـفتگو بـا سـرچشمه هستی است که در درون آن سازندگی اخلاقی موج می زنـد. تـاثیرات نماز می تواند ابعاد مختلف از بشر و زندگانی او را در بر گیرد اما آنچه بیش از همه در این مجال اندک مهم به نـظر مـی رسـد، بعد معنوی آن است که آن نیز به نوبه ی خود، شـامل خشوع، حضور قلب، اخلاص، معرفت، محبت، سعادت، آسایش، تقوا، مانع بخل ورزی، آرامش روح و روان، استقامت، صداقت، استقامت می شـود. در چنین دورانی نیاز به معنویات و نماز، برای نجات بشر لازم و ضروری بوده و لزوم پرداخت به چـهار بـعد زیـر را بهتر نشان می دهد که آن ها عبارتند از:
1) آرامش روح و روان
دنیای صنعتی امروز علی رغم پیـشرفت بـسیار، مشکل آرامش روحی را حل نکرده است. کمبود انسان معاصر نه علم و تخصص بـلکه دل آرام اسـت. از جمله آثار مهم معنوی نماز در زندگی دنیوی و اخروی می‌توان به آرامش و آسایش اشـاره كرد. رفتار و عملکرد انسان بیش از اینکه از ارداه و عقل او نشات گرفته باشد، به حالات فـکری و جـسمی او بـرمی گردد. امروزه انسان چنان دیوانه وار در زندگی مدرن و ماشینی غرق شده که دیگر برای فریاد زدنـش نـیز فرصتی باقی نمانده است. روح خسته انسان ایدئولوژی یاس را ترویج می کـند، زیـرا قـادر نیست خود را از هجوم فشارهای روحی که او را بطور همه جانبه مورد حمله قرار داده اند، بـرهاند. انـسان در واقـع تنهاست، زیرا در فعالیت های روزانه بیش از اینکه با دیگر انسان ها سـروکار داشـته باشد، با اشیاء سروکار دارد و با این شرایط قادر نیست که تنهایی خود را بر طرف نماید. ولی انـسانی کـه نماز می خو‌اند و بدان معتقد است، با تمامی مشکلات و خستگی های فـکری و روحـی بدلیل اعتقادی که به خدا دارد برای چـند دقـیقه هـم که شده خود را از فشارهای موجود و خستگی درون رهـانیده، تـن را از آلودگی ها می شوید و در برابر خالق یکتا زانو می زند. شکی نیست نـماز اگـر صحیح باشد و بطور واقعی ادا شـود، بـدلیل نیروی روحـانی کـه در آن نـهفته است، به فرد انرژی تازه ای بـرای نـگرش به جهان و معضلات پیرامون آن می بخشد.
همچنین خداوند در قرآن می‌فرماید:
« الذینَ آمنوا و تطمئنَ قـلوبَهم بِذکر الله ألا بذکر اللهِ تَطمَئنُّ القلوب» ( سوره رعد/ 28 ). کسانی که به خدا ایمان آورده اند، و دل هایشان با ذکر و یاد خدا آرام می گیرد، آگاه باشید که قلب ها تنها با یاد خدا آرام مـی گـیرند.
در نتیجه آرامش و آسایشی كه در پی برپایی نماز نصیب آدمی می‌شود، آرامش و آسایش ابدی است. پس مهم ترین و اساسی ترین دغدغه بشر در طول تاریخ، با برپایی نماز بر طرف می‌شود و انسان به سعادت و خـوشبختی مـی‌رسد.
تاثیر نماز در تقویت ابعاد معنوی انسان
2) استقامت
نماز همچنین استقامت را در انسان تقویت می‌كند و موجب می‌شود بر خلاف همه فشارهای درونی و بیرونی، حركت و مقاومت كند و آن چه را مامور است یـا مـطلوب باشد به جا آورد. اکـثر خـطاها و جنایت هایی که از بشر سر می زند، ناشی از این است که فرد احساس می کند توان رویارویی با مصائب و مشکلات موجود را ندارد. وقتی کـه انـسان احساس کند محیط خـارج، بـا تمامی توان بر او فشارهای جسمی و روانی وارد می کند، نه تنها برای نابودی این فشار، بلکه برای تسلی دردها و زخم های خود به جنایت هایی در حق خود یا دیگر هم نـوعانش دسـت می زند. ظاهرا آدمی در هیچ عصری مثل عصر کنونی از چنین روحیه ناامیدی، تنهایی و سرشکستگی برخوردار نبوده است، زیرا اثری که این روحیه ی منفی در رفتار انسان ها برجای گذاشته در طول تـارخ، هـیچگاه تا ایـن حد مشهود و فراوان نبوده است. تمام این گرفتاری ها به این برمی گردد که انسان در این عـصر، فاقد هویت بوده و دارای ایمان به نیروهای محدود و غرق در افکار پوچ گرایی اسـت.
فـرد نمازگزار به پرستش نیرویی روی می آورد که تمام قدرت ها و اداره تمامی نیروهای مادی و انسانی و غیر مادی هستی بـدست اوسـت. چنین فردی توان بهتری برای رویارویی با مشکلات را دارد، زیرا به قدرتی متکی مـی شـود کـه توان تغییر در هر اموری را دارد و می تواند در سخت ترین شرایط و ناامیدترین اوضاع، جریان را به گونه ای دیگر و بر خلاف انتظار دیگران رقم بزند.
3) صداقت
کسی که دیگری را دوست دارد سـخن گـفتن با او را هم دوست دارد. کسانی که با زبان، مدعی خدا خواهی و خدا دوستی اند اما علاقه ای به نماز نـدارند در ادعـای خـود صادق نیستند. نماز ملاک و میزان مقدار تعهدی است که انـسان در اظهارات خود بروز می دهد. به همین دلیل نماز منافق مانند سایر اعمالش با صداقت همراه نیست. فـلسفه اصـلی نماز یاد خداست ذکر الله از آن جهت دارای اهمیت است که نمازگزار همواره، وجـود خـدا را در هر لحظه و هر مکان یادآور می شود و همواره در امور خویش خدا را ناظر می داند و بدین تـرتیب، اعـمال نـیک و شایسته، سرلوحه زندگی انسان قرار می گیرد.
خداوند بـرپا داشـتن نـماز را نشانه صداقت افراد در ایمان می‌داند (بقره، آیه 177 و انفال، آیات 2 تا 4) چنان كه نماز را نشانه پذیـرش اسـلام (تـوبه، آیات 5 و 11)، قبولی دیگر اعمال آدمی از سوی خداوند (توبه، آیه 54) و نرمی و مدارا نسبت به دیـگران (بـقره، آیات 109 و 110) و عفو و گذشت نسبت به خطاها و اشتباهات دیگران بر می‌شمارد.
4) امیدواری
نـماز مـایه امـیدواری به لطف و پاداش جاوید خداوند است. (فاطر، آیه 29) و نمازگزار با برپایی نمازش، زمینه امید بـه هـدایت الهی (توبه، آیه 18) را در دل خود روشن می‌سازد و حتی امیدوار خواهد بود تا به مـقام رضـا بـلكه شفاعت دست یابد كه همان مقامات راضیه و مرضیه یعنی قرب نوافل و فرائض است (طه، آیـه 130). نـماز، گل امید را در دل‌ها شكوفا می‌سازد و مایه امیدواری انسان به رحمت الهی (تـوبه، آیـه 71، نـور، آیه 56) و زمینه ساز افزایش فضل و بخشش الهی در حق نمازگزار است (فاطر، آیات 29 و 30).
نماز مایه بـهره مـندی آخـرتی انسان (بقره، آیه 110)، بهره مندی از دریافت بشارت‌های خوش و نیك (آل عمران، آیه 39 و تـوبه، آیـه 112) و عامل جلب رحمت (توبه، آیات 5 و 71)، رزق الهی (انفال، آیات 3 و 4 و طه، آیه 132) و فضل خداوندی (نور، آیات 37 و 38 و فتح، آیـه 29) اسـت.
نتیجه گیری
روح پرستش به صورت فطری در نهاد انسان قرار داده شـده و کـششی فطری او را به سمت پرستش کسی یا چـیزی کـه نـعمت بیکران به او بخشیده وامیدارد در این میان نـماز بـه عنوان فریضه ای الهی، برای سپاس از نعمت های خدا واجب شده است. نماز در کـنار فـریضه بودنش تاثیرات شگرفی بر روح و روان انـسان دارد. نـماز در روح و روان تشنه بـشر، آرامـش را تـزریق و اطمینان خاطر درونی را در او تقویت می کـند. نـماز با آرامشی که به فرد می بخشد او را در مقابل فراز و فرودهای غیرمنتظره ی زنـدگی مـقاوم می سازد و او را از گرداب های سهمگین نـاامیدی رهایی بخشیده و اراده سست بـنیان او را تـقویت و به او در پیمودن مسیر پر پیچ و خـم زنـدگی، نیروی مضاعف می بخشد. عصر کنونی با همه ی پیشرفت هایش در زمینه های مـختلف، عـصر پس روی در اخلاقیات است. نیاز واقعی بـشر در چـنین عـصری، وجود افرادی اسـت کـه نیروی ایمان ترحم و صـداقت در وجـود آن ها زنده باشد و تنها عاملی که می تواند این نیرو را زنده نگه دارد نماز اسـت. نـماز یکی از مهمترین واجباتی است که اهـمیت دادن بـه آن تا حـد زیـادی مـی تواند توفیقات الهی را روزافـزون نموده و ما را به سمت راه های موفقیت سوق دهد.
تاثیر نماز در تقویت ابعاد معنوی انسان