پی آمدهای ترک نماز و علل گرایش به بی نمازی

پی آمدهای ترک نماز و علل گرایش به بی نمازی

پیش تر، آثار و فواید نماز را برشمردیم در این قسمت پی آمدهای ترک نماز را بررسی خواهیم کرد. بی شک، افراد غیر نمازگزار از تمام آثار مثبتی که نمازگزاران در پرتو نماز از آن برخوردار میشوند بی بهره اند و این بدیهی ترین اثر ترک نماز است.

پی آمدهای ترک نماز

برخی از آثاری که در قرآن و احادیث برای روگردانی از ذکر حق و نماز به آن اشاره شده است، عبارت است از:

1- زندگی سخت (معیشت ضنک)

انسانی که نماز به پا ندارد در حقیقت رشته حیات معنوی که حیات واقعی است را از خود قطع کرده و از این رو، مدد الهی را از دست داده است و همین امر موجب ناآرامی و پوچی او می شود و طبعاً وجود طوفان ها و صخره های مهیب، مشکلات زندگی، آرامش و قرار را از او خواهد گرفت و چه بسا در برخورد با موانع محکم زندگی او از هم پاشیده، رشته هستی اش از هم بگسلد.

قرآن می فرماید: و مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْرِي فَإِن لَهُ معيشة ضنكا. (طه: ۱۲۴) : و هر کس از یاد کردن من روی بگرداند، پس او را زندگی سختی خواهد بود.: این زندگی سخت به دلیل سختی زندگی مادی و فقر نخواهد بود؛ زیرا بسیاری از غافلان با وجود برخورداری از شرایط مطلوب زندگی مادی دچار پوچ گرایی و نیهلیسم هستند و حتی گاه اقدام به خودکشی می کنند.

2- آثار ترک نماز در دنیا، قبر، قیامت

حضرت فاطمه زهرا علیها السلام از پدر گرامی خویش می پرسد چه بلا و مصیبتی است برای زنان و مردانی که نماز را سبک می شمارند؟ حضرت فرمود: هر کس نماز را سبک بشمارد، دچار پانزده بلا میشود شش بلا در دنیا و سه بلا هنگام مرگ و سه بلا در قبر و سه بلا و عقوبت هنگامی که از قبر بیرون می آید آنچه در دنیا به آن دچار می شود:

قالاولى، يرفع الله البركة من عمره، ويرفع الله البركة من رِزْقِهِ وَيَشحو الله عزوجل سيماء الصالحينَ مِنْ وَجْهِهِ وَكُلَّ عَمَلٍ يَعْمَلُهُ لا يُوجر عليه ولا يرتفع دعارة إلى الشماء والشابشة ليس له خطا في دعاء الصالحين.

اول آنکه خداوند برکت را از عمر او بر می دارد و برکت را از رزق او دور میکند و خداوند عزّوجل سیمای صالحان را از چهره اش می برد و هر عملی که انجام دهد اجری نمی یابد و دعایش به آسمان نمی رود و ششم آنکه از دعای صالحان بهره ای نخواهد داشت.

• آنچه به هنگام مرگ به آن دچار می شود: فَاوَّلُهُنَّ أَنَّهُ يَموتُ ذَلِيلًا وَالثانيه يموتُ جَائِعاً وَالثَالِثَهُ يَموتُ عَطشاً فَلَوْ سُقِيَ مِنْ أَنهَارِ الدُّنيا كُلِّهَا لَمْ يُرَوَّ عَطَشُهُ: پس اول آنکه ذلیل می میرد و دوم این که گرسنه می میرد و سوم آنکه تشنه می میرد. پس اگر از همه جوی های آب دنیا به او آب داده شود عطش او رفع نمی شود.
• آنچه در قبر دچارش می شود: فاؤلهن يوكل به ملكا يرهبه في قبره والثانية يُضيلُ عَليهِ غَيرَهُ وَالثالثه تكون الكلامَهُ في قبره: پس اول اینکه خداوند در قبرش ملکی می گمارد که آزارش دهد و دوم اینکه قبرش بر او تنگ می گردد و سوم آنکه در قبر او ظلمت و تاریکی حاکم می شود.
• آنچه در قیامت هنگام برخاستن از قبر به آن دچار می شود: فَاوَّلَهُنَّ إِنْ يُوَكَّلُ اللهُ بِهِ مَلِكا يُسَحُبه عَلى وَجْهِهِ وَ الْخَلايِقِ يَنْظُرُونَ إِلَيهِ وَ الثَّانِيَهُ يُحاسِبَ حِسابا شَدِيدًا وَ الثَّالِثَهُ لَا يَنْظُرُ اللَّهُ إِلَيْهِ وَلَا تركيه وَ لَه عَذَابٌ أَلِيمٌ (1) پس اول آنکه ملکی بر او می گمارد که او را با صورت بر زمین بکشد؛ در حالی که خلایق به او نگاه می کنند و دوم آنکه کارش بسیار سخت محاسبه میشود و سوم آنکه خداوند به او نظر رحمت نمی کند و پاکش نمی نماید و او را عذابی بزرگ خواهد بود.

پی آمدهای ترک نماز

از آثار دیگر بی نمازی، شرک و بی دینی است. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: «مَنْ تَرَكَ الصَّلاةَ مُتعمِّداً فَقَدْ كَفَرَ؛ هر کس نماز را به عمد ترک کند بی گمان کافر گشته است.» همچنین ایشان می فرماید:

الصَّلاة عماد الدين فَمَنْ تَرَكَ صَلونَهُ متعمداً فَقَدْ هَدَمَ دينَهُ (۳): نماز ستون دین است پس هر کس نمازش را به عمد ترک ،گوید به یقین دینش را نابود کرده است. و نیز فرموده است: لَيْسَ بَيْنَ الْعَبْدِ وَالشِّرْكِ إِلا تَرْك الصّلاءِ فَإِذَا تَرَكَهَا فَقَدْ أَشْرَكَ.(۴): بین بنده و شرک مگر (به اندازه) ترک نماز فاصله ای نیست، پس هنگامی که آن را ترک کرد، قطعاً مشرک شده است. امام صادق عليه السلام می فرماید: «لا، حريق في الإسلام لمن ترك الصلاء؛ هر کس نماز را ترک کنند، بهره ای از اسلام ندارد. (۱)

علل گرایش به بی نمازی

بر اساس عقل و نقل گرایش به عبادت و پرستش امری فطری است و وجود خدایان و معبودان غیر واقعی در طول تاریخ زندگی بشر و در مذاهب بشری گواه این مدعاست گرایش به پرستش در پاسخ به حس پرستش و خداجویی بشر بوده است؛ هر چند در اسلام اخبار و منابع دینی نیز به این امر اشاره دارند.

گرایش به بی نمازی و روگردانی از ذکر حق، امری خلاف ذات و خلقت یا طبیعت و سرشت انسان است و در واقع انحراف از آن به شمار میرود عوامل مؤثر در گرایش فرد به نماز یا بی نمازی و نیز سعادت و شقاوت او عبارتند از: شخص (خود)، محیط (اجتماع) و وراثت (البته عامل وراثت در نوع زندگی فرد بی تأثیر نیست، ولی این عامل بیشتر در بروز اوصاف و ویژگی های فردی موثر است.

الف) عامل خود (فرد)

عامل «خود» یا مجموعه افکار و عقاید، میزان آگاهی و قوت اراده ، فرد، مهم ترین عامل برای تعیین سرنوشت فرد و افعال ارادی او در محیط است. شخص به دلایل زیر ممکن است از نماز و عبادت روگردان باشد:

یک _ ناآگاهی نسبت به خالق هستی و خود

با توجه به اینکه پاداش و حاصل عبادتها پاداش نقد نیست در صورتی که فرد علم کافی به اهمیت آنها نداشته باشد و از تأثیر آن در پیشرفت و تکامل زندگی غافل باشد، ممکن است همین امر نوعی سستی در او ایجاد کند. در صورتی که اگر او از هدف آفرینش خویش آگاه باشد و ویژگیهای دنیایی را که اکنون در آن زندگی میکند بشناسد و زندگی در جهان دیگر و ارتباط بین آن دو را باور داشته باشد.

بی گمان از گذران عمر و سستی خود وحشت خواهد کرد. تا هنگامی که فرد عبادت را فقط تکلیف اجباری بداند و از تأثیر فراگیر آن غافل باشد انگیزه ای برای انجام دادن آن نخواهد داشت.

نشناختن پروردگار و احسانهای او سبب میشود در مقابل خدا وظیفه ای احساس نکند و سپاس گزاری از نعمت های او را به هیچ انگارد. قرآن برای توجه به این امر می فرماید: «نعمت های خداوند را ذکر و یادآوری کنید». (اعراف: ۷۴)؛ تنها در این صورت است که حقیقت شایسته عبادت و سپاس گزاری بودن حق روشن خواهد شد.

دو _ کسالت و تنبلی

این مسئله نیز به نادانی فرد برمی گردد و حاصل توجه به لذتهای حیوانی خور و خواب است ممکن است فردی تا حدی آگاهی دارد، ولی به علت سستی ناشی از تن پروری و شهوت و آسایش طلبی توان تحمل رنج و زحمت عبادت و نماز را نداشته باشد. امامان ما همواره از این خصلتها به خداوند پناه برده اند: اللهم إني أعوذ بك من الكسل و الفشل… پروردگارا به تو پناه می برم از تنبلی و سستی (۱)

سه – گناه

یک عامل اساسی در گرایش نداشتن به نماز یا نداشتن توفیق در اقامه نماز حقیقی که در عرفان اسلامی و آموزه های دینی بر آن تأکید شده است عامل گناه و اثر بازدارندگی آن است. از نظر اسلام قلب انسان مادامی که به گناه آلوده نباشد آینه تجلی حق و وسیله شناخت فطری اوست، ولی اصرار بر گناه باعث تاریکی قلب شده و کم کم جلوه گری حق در این حرم الهی (قلب) را مانع می شود.

در مناجات امام سجاد علیه السلام آمده است: “فیا مولانی و با توکلی و یا منتهی مولی فرق بینی و بَينَ ذَنْبِي الْمَانع لي مِنْ لُزُومِ طَاعَتِكَ”: پس ای مولای من و امید و نهایت درخواست من، بین من و گناهم که مانع لزوم و پیوستگی اطاعم از تو می شود، جدایی انداز.

در دعای ابوحمزه ثمالی آمده است: پروردگارا، من هرگاه به خود میگویم که آماده شده ام و محیای مناجات با تو هستم و در مقابل تو به نماز می ایستم و با تو مناجات میکنم در حال نماز، حالت خواب آلودگی بر من می افکنی و مناجات با خود را از من سلب می کنی و مرا چه شده است که هر گاه گفتم که درونم شایسته و نیکو گشته و به مجلس توبه کنندگان نزدیک شده ام، بلایی بر من عارض می شود و قدمم را سست کرده و بین من و خدمت تو، مانع می شود. آن حضرت، آن گاه اقسام شیوه های گناه را که باعث این بلا می گردد، بر می شمارد.

ب) عوامل محیطی

یک _ خانه

اولین محیطی که کودک با آن آشنا می شود محیط منزل است. این محیط و فرهنگ افراد آن اصلی ترین محیط پرورش کودک است. کودکان معمولاً آینه حرکات و رفتار اولیای خود هستند. بنابراین اگر خانه ای از روح نماز خالی باشد، روحی طبعا بر روی کودک نیز تأثیر خواهد گذاشت. پیامبراکرم صلی الله علیه و آله در این باره می فرماید: و الله ما مِنْ مولود الا و يولَدُ على الفِطرهِ ثمَّ أبواهُ يُهوّدانِهِ وَ يُنصرانه و يُمحِسانِهِ. (۲): به خدا سوگند هیچ مولودی نیست مگر اینکه بر فطرت (خداجوی توحیدی) به دنیا می آید، سپس پدر و مادرش او را یهودی یا نصرانی یا مجوسی می کنند.

دو- مدرسه

پس از کانون خانواده مدرسه دومین محیطی است که کودک و نوجوان بیشترین اوقات خود را در آن می گذراند. به طبع، به دلیل رشد گرایش های روحی و جسمی حاصل از تکامل و گذشت ایام فرد به سوی اموری که خوشایند اوست و یا در اثر هم نشینی با دوستان به آن گرایش پیدا میکند کشیده میشود حال اگر در محیط مدرسه به مسئله نماز توجهی نشود و یا فرد با مسائل و گرایشهای مخالف آن آشنایی پیدا کند و لذت بی قیدی را بپسندد کم کم به بی نمازی عادت می کند.

عامل اصلی گرایش به بی نمازی در مدرسه تأثیر دوستان ناباب است و همچنین بی توجهی به احساسات دانش آموز و به کارگیری شیوه غلط در وادار کردن ظاهری و اجباری او به نماز بدون ایجاد انگیزه و تلاش در جهت رشد معرفت او می تواند عامل مهم دیگری در گرایش به بی نمازی دانش آموزان باشد و چه بسا تصویری ناخوشایند از دین و عبادت در ذهن آنها ایجاد گردد که باعث گریز همیشگی آنها از دین و مسائل مربوط به آن شود.

سه _ دوستان و همسالان

یکی دیگر از عوامل مهم در گرایش به بی ،نمازی نقش دوستان و همسالان است. قرآن کریم نیز این امر مهم و کلی را یادآور شده است.  آیه ای از قرآن درباره تأثیر منفی دوست ناباب بر شقاوت یکی از اهل دوزخ چنین آمده است:

يا ولكني أيتنى لم أجد فلان عَلِيلًا لَقَدْ أصلى من الذكر بعد إِذْ جاتني (فرقان: ۲۸ و ۲۹): ای کاش فلانی را به دوستی نمی گرفتم؛ بی گمان او بود که مرا از یاد حق گمراه کرد پس از اینکه به سوی من آمد و به آن دعوت شدم

از سوی دیگر، شرح حال کسی را که به مدد الهی از پی آمدهای منفی هم نشینی با دوست نااهل رسته و به سعادت ابدی رسیده است، بیان می کند: قَالَ قَائِلٌ مِنْهُم إلى كان لي ترين (صافات: ۵۱ و ۵۳): یکی از آنها گوید که مرا در دنیا هم نشینی بود که میگفت: آیا تو از تصدیق کنندگان آخرت هستی؟ آیا وقتی که ما مردیم و خاک و استخوان پوسیده شدیم، آیا باز می گردیم. آن گاه آن بهشتی به دوستان می گوید: “قالَ تَاللهِ إِن كنت تودين وَلَوْ لا يعده ربي لكنتُ مِنَ الْمُحْضَرِينَ” (صافات: ۵۶ و ۵۷) : به خدا قسم نزدیک بود که مرا هم در آتش افکنی و اگر نعمت پروردگارم نبود، من هم از دوزخیان بودم.

در دعای سمات نیز از شر عوامل سوء محیطی به خدا پناه برده شده است: “وَ اكْفِنِي مَونَهُ إِنْسَانِ سَوْءٍ وَ قرينِ سَوْءٍ و سلطان سَوْءٍ”.: و مرا کفایت کن از رنج انسان بد و همسایه بد و هم نشین بد و سلطان بد.

چهار _ فضای فرهنگی و مذهبی مسموم

این عامل در برگیرنده درصد زیادی از عوامل اجتماعی است. اگر آن را به عنوان فضای استشمام معنوی در نظر بگیریم، جو و گناه آلود یک محیط کوچک یا بزرگ عامل بازدارنده ای در گرایش و توفیق در عبادت خواهد بود. محیط هایی که جو حاکم بر آن برای عبادت ارزشی قائل نیست و عبادت و نماز در آن به تمسخر گرفته میشود، عامل مهمی در گرایش به ترک نماز و عبادت است.

قرآن در آیه ای از زبان گروهی که گرفتار محیط ستم شده اند و میدانی برای عبادت نمی یابند، می فرماید:” الَّذينَ يقولونَ رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِّن هَذِهِ الْقَرْيَهِ الظالِمِ أَهْلُها وَ أَجْعَلْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ وَلِيًّا. (نساء: ۷۵): آن کسانی که می گویند پروردگارا! ما را از این قریه که اهل آن ،ظالمند خارج فرما و از جانب خود برای ما ولیی قرار ده. در آیه ای دیگر کسانی را که با سکونت در محیطهای نامناسب در عمل به دین و گرایش به آن توفیقی نمی یابند، چنین سرزنش می کند:

قَالُوا كُنَّا مُسْتَضْعَفِينَ فِي الْأَرْضِ قَالُوا أَلَمْ تَكُنْ اَرضُ الله وَاسِعَهُ فَتُهَاجروا فيها فاولئك مَأْوِيهُم جَهَنَّم. (نساء: ۷۵) در پاسخ فرشتگان گویند ما در زمین مستضعف بودیم ندای دین را نشنیدیم (فرشتگان به آنها می گویند: آیا سرزمین خدا وسیع نبود تا در آن مهاجرت کنید. پس آنان در دوزخ خواهند بود.